دوره 14، شماره 1 ، دی 1381
کامکار جایمند؛ محمدباقر رضایی
دوره 14، شماره 1 ، دی 1381، صفحه 1-14
چکیده
ریشه گیاه شیرین‌بیان (Glycyrrhizia glabra L.) به طور عام لیکوریس نامیده می‌شود که به عنوان عامل شیرین‌کننده و بیش از دو هزار سال کاربرد دارویی داشته است. لیکوریس دارای پنج حلقه ساپونین تری‌ترپن به نام اسید گلیسیریزینیک است. این ترکیب متعلق به مشتقات بتا-آمیرین(b-amyrin) می‌باشد. شیرین‌بیان به خاطر مزه شیرین آن به عنوان عامل ضد التهاب، آلرژی و ...
بیشتر
ریشه گیاه شیرین‌بیان (Glycyrrhizia glabra L.) به طور عام لیکوریس نامیده می‌شود که به عنوان عامل شیرین‌کننده و بیش از دو هزار سال کاربرد دارویی داشته است. لیکوریس دارای پنج حلقه ساپونین تری‌ترپن به نام اسید گلیسیریزینیک است. این ترکیب متعلق به مشتقات بتا-آمیرین(b-amyrin) می‌باشد. شیرین‌بیان به خاطر مزه شیرین آن به عنوان عامل ضد التهاب، آلرژی و زخم شناخته شده است. تا کنون جهت ارزیابی مقدار گلیسیریزین در ریشه گیاه شیرین‌بیان و عصاره‌های حاصل از آن از روشهای مختلفی استفاده شده است، که تماماً غیر اختصاصی و متکی به روشهای غیر مستقیم می‌باشند.
در این تحقیق جهت تشخیص مقدار گلیسیریزین در نمونه‌های ریشه شیرین‌بیان، از روش (بدون هیدرولیز ماده) یعنی با استفاده از دستگاه کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا (HPLC) صورت گرفته است. در این روش جداسازی گلیسیریزین از دیگر اجزای موجود در عصاره ریشه گیاه با استفاده از مرحله معکوس صورت گرفت، که نتایج رضایت‌بخش و قابل تکرار می‌باشند. ریشه گیاه از مزرعه گیاهان دارویی در باغ گیاه شناسی ملی ایران، جمع‌آوری گردید. سپس اقدام به استخراج عصاره توسط حلال و شناسایی ترکیب اسید گلیسیریزینیک توسط دستگاه (HPLC) نمودیم. مقدار ترکیب در نمونه 1.5 درصد تعیین گردید. این روش مشکلات در روشهای قبلی را دفع کرده است.
محمدباقر رضایی؛ کامکار جایمند؛ محبوبه کریمی ستوده؛ قاسم اسدیان؛ پرویز زندی؛ محمود معلمی
دوره 14، شماره 1 ، دی 1381، صفحه 15-23
چکیده
مصرف ترکیبهای معدنی موجود درگیاهان از جنبه‌های مختلف مورد توجه محققان می‌باشد. گرچه این ترکیبها در ارتقاء سلامتی، پیشگیری و درمان برخی بیماریها مفید می‌باشند، اما در مواردی نیز مصرف بیش از حد آنها سمی است. از اینرو با اندازه‌گیریی این عناصر درگیاه یا فرآورده‌های گیاهی می‌توان ضمن تعیین میزان مجاز مصرف آنها در فرآورده‌های غذایی، ...
بیشتر
مصرف ترکیبهای معدنی موجود درگیاهان از جنبه‌های مختلف مورد توجه محققان می‌باشد. گرچه این ترکیبها در ارتقاء سلامتی، پیشگیری و درمان برخی بیماریها مفید می‌باشند، اما در مواردی نیز مصرف بیش از حد آنها سمی است. از اینرو با اندازه‌گیریی این عناصر درگیاه یا فرآورده‌های گیاهی می‌توان ضمن تعیین میزان مجاز مصرف آنها در فرآورده‌های غذایی، دارویی، بهداشتی و آرایشی، ارتباط بین گیاه و محیط کشت را نیز تعیین نمود.
در این تحقیق پس از جمع‌آوری صمغ گونه گون سفید (Astragalus gossypinus) از استانهای چهارمحال بختیاری، همدان، فارس و کرمانشاه جهت تعیین عناصر معدنی آنها از جمله کلسیم، منیزیم، پتاسیم، سدیم، فسفر و نیتروژن از روشهای پیچیده مختلف و دستگاههای نور سنجی شعلهای (Flame photometry)، رنگسنجی (Colorimetry) و کجلدال استفاده گردید. بیشترین کد میزان هر کدام از عناصر به ترتیب، 0.84، 0.56، 0.21، 0.49 ، 0.85، 0.06 درصد عنصر فسفر کمترین (0.01%) درصد و کلسیم بیشترین (0.85%) درصد را در کتیرای مناطق مختلف تشکیل دادند. البته مقدار این عناصر تابع مناطق رویشی گیاه بوده است.
مهدی میرزا؛ زهرا باهرنیک
دوره 14، شماره 1 ، دی 1381، صفحه 25-37
چکیده
گیاه نمدار (Tilia platyphyllos) از تیره Tiliaceae دارای گلهای بسیار معطر است. گلهای گیاه نامبرده در خرداد ماه از باغ گیاه‌شناسی ملی ایران جمع‌آوری شدند. کانکریت آن با استفاده از حلال هگزان استخراج گردید. پس از جدا نمودن ناخالصی‌های موجود، عصاره مطلق با بازده 0.6% بدست آمد. تجزیه و تحلیل عصاره مطلق به کمک دستگاه GC/MS انجام گرفت که به شناسایی 19 ترکیب ...
بیشتر
گیاه نمدار (Tilia platyphyllos) از تیره Tiliaceae دارای گلهای بسیار معطر است. گلهای گیاه نامبرده در خرداد ماه از باغ گیاه‌شناسی ملی ایران جمع‌آوری شدند. کانکریت آن با استفاده از حلال هگزان استخراج گردید. پس از جدا نمودن ناخالصی‌های موجود، عصاره مطلق با بازده 0.6% بدست آمد. تجزیه و تحلیل عصاره مطلق به کمک دستگاه GC/MS انجام گرفت که به شناسایی 19 ترکیب منجر شد که در مجموع 96% آن را تشکیل میدهد. از این میان ترکیبهای دیهیدروکارون به دو فرم سیس و ترانس (29%)، لیمونن(12.9%)، کاریوفیلن (26%) و کارون به مقدار 6% بیشترین مقدار را در عصاره مطلق تشکیل دادند.
محمدتقی کاشکی؛ علی اصغر کلانتری؛ مسعود عباسی
دوره 14، شماره 1 ، دی 1381، صفحه 39-54
چکیده
لازمه بهره‌برداری پایدار و اقتصادی از مانهای گیاهی، شناسایی و تعیین پراکندگی منابع و عوامل مؤثر بر تولید آنها و اعمال شیوه‌های صحیح بهره‌برداری است.
در این بررسی، با مراجعه به عرصه‌های منابع طبیعی استان و بررسی گونه‌های مختلف جنس گیاه شکر تیغال، مناطق رویشگاهی فعال از نظر تولید و بهره‌برداری مان شناسایی گردید. سپس از گیاه میزبان، ...
بیشتر
لازمه بهره‌برداری پایدار و اقتصادی از مانهای گیاهی، شناسایی و تعیین پراکندگی منابع و عوامل مؤثر بر تولید آنها و اعمال شیوه‌های صحیح بهره‌برداری است.
در این بررسی، با مراجعه به عرصه‌های منابع طبیعی استان و بررسی گونه‌های مختلف جنس گیاه شکر تیغال، مناطق رویشگاهی فعال از نظر تولید و بهره‌برداری مان شناسایی گردید. سپس از گیاه میزبان، عامل بیولوژیک و شکر تیغال تولید شده در منطقه نمونه‌برداری بعمل آمد. نمونه‌های گیاه و حشره با استفاده از کلیدهای گیاه‌شناسی مورد شناسایی قرار گرفت و نمونه‌های محصول شکر تیغال تجزیه شیمیایی شد. در ادامه با شناسایی عامل بیولوژیک مؤثر در تولید مان و مطالعه دقیق بیولوژی آن، سازوکار تولید شکر تیغال تعیین گردید. در نهایت ضمن برآورد میزان تولید در واحد سطح و ارزیابی اقتصادی، تأثیر بهره‌برداری به روشهای سنتی در ادامه حیات و بقای عوامل زنده دخیل در تولید مان (گیاه و حشره) مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج بدست آمده نشان دادند که در سه منطقه بردسکن، سبزوار و نهبندان منابع و عوامل تولیدکننده شکرتیغال موجود هستند، و لیکن بهره‌برداری محلی از محصول شکرتیغال مرسوم نیست. همچنین بررسیها نشان دادند که مان شکرتیغال بر اثر فعالیت نوعی سوسک با نام علمیLarinus onopordi از خانواده سرخرطومی‌ها بر روی گیاهی با نام علمی Echinops robustus Bunge. از خانواده مرکبان تشکیل می‌گردد. حشره مولد با داشتن یک نسل در سال، زندگی و فعالیت خود را بر روی برگهای جوان گیاه میزبان از فروردین ماه شروع و چرخه آن تا مهرماه کامل می‌گردد. در واقع مان شکر تیغال حاصل فعالیت تغذیه‌ای- ترشحی لارو‌های سنین مختلف بوده که با تغذیه از بافتهای گیاه میزبان، مواد گیاهی را گرفته و پس از صرف مقداری از آن جهت رفع فعالیتهای متابولیسمی، مازاد آن همراه با ترشحات غدد بزاقی به صورت مان (پیله) ظاهر می‌گردد. بررسیهای تکمیلی نشان دادند که بهره‌برداری از مان شکر تیغال به روشهای سنتی هیچ گونه آثار تخریبی بر روی عوامل تولیدکننده نداشته و مصادف بودن زمان بهره‌برداری با دوره دیاپوز (رکود فعالیت) حشره مولد و فرم زیستی گیاه میزبان (همی کریپتوفیت بودن) از اهم دلایل عدم انهدام آنها به شمار می‌رود.
حمید هویزه؛ مهری دیناروند؛ حسین صالحی
دوره 14، شماره 1 ، دی 1381، صفحه 55-72
چکیده
استفاده از گیاهان دارویی برای درمان بیماریها از قدیمترین ایام معمول بوده و بشر به اثرات مفید آنها پی‌برده و برای درمان خود مورد استفاده قرار می‌داده است. چون شناخت و تفکیک گیاهان دارویی و غیر دارویی از یکدیگر به سادگی میسر نبوده و انجام آن به زمان زیادی جهت مطالعه در این زمینه نیاز دارد، بنابراین شناسایی گیاهان دارویی و تفکیک آنها ...
بیشتر
استفاده از گیاهان دارویی برای درمان بیماریها از قدیمترین ایام معمول بوده و بشر به اثرات مفید آنها پی‌برده و برای درمان خود مورد استفاده قرار می‌داده است. چون شناخت و تفکیک گیاهان دارویی و غیر دارویی از یکدیگر به سادگی میسر نبوده و انجام آن به زمان زیادی جهت مطالعه در این زمینه نیاز دارد، بنابراین شناسایی گیاهان دارویی و تفکیک آنها از سایر گیاهان می‌تواند کمک مؤثری به علاقه‌مندان استفاده از آنها و گیاه درمانی باشد. در انجام این بررسی با استفاده از منابع معتبر گیاه‌شناسی موجود و استناد به مدارک مدون و تجربیات مردمی از طریق تکمیل فرم پرسشنامه‌ای توسط عطاریها و خبرگان محلی شهرستانهای مختلف استان و همچنین پیمایشهای میدانی در فصول چهارگانه در چهار منطقه رویشی بزرگ خوزستان کلیه گیاهان موجود مورد بررسی و نقاط پراکنش آنها، اطلاعات رویشگاهی، موارد مصرف و … یادداشت برداری شد و مورد تحقیق قرار گرفت. از تعداد بیش از 950 گونه گیاهی فهرست شده در خوزستان حدود 225 گونه گیاهی در کتابهای موجود و عطاریهای استان تحت عنوان گیاهان دارویی معرفی شده‌اند. خانوده‌های گیاهی نعناعیان (Labiatae)، مینا (Compositae)، پروانه‌آسا (Papilionaceae)، و چتریان (Umbelliferae) دارای بیشترین تعداد گیاه دارویی در خوزستان می‌باشند. از مجموعه گیاهان جمع‌آوری شده گروه گیاهان اسانس‌دار و معطر در خوزستان قابل توجه و تعدادی قابل توصیه جهت توسعه کشت صنعتی، می‌باشند. گیاهان دارویی که نیاز به تعیین شیوه‌های مناسب بهره‌برداری دارند و نیز گونه‌هایی که به حفاظت و نگهداری آنها به منظور جلوگیری از انقراض آنها نیاز است معرفی گردیدند.
عباس زارع زاده؛ پرویز باباخانلو؛ ناصر باغستانی؛ مهدی شمس زاده
دوره 14، شماره 1 ، دی 1381، صفحه 73-135
چکیده
با اتمام مرحلة اول طرح (جمع‌آوری و شناسایی) 250 گونه گیاهی دارویی استان یزد شناسایی گردیدند و در 181 جنس و 65 تیره طبقه‌بندی شدند. نام علمی، نام فارسی و محلی گونه‌ها، زیستگاه، قسمتهای مورد استفاده گیاه، ترکیبهای شیمیایی، تاریخچه و مصارف سنتی و محلی، خواص مهم دارویی و مصارف گیاه، طرز تهیه و نحوة‌مصرف و پراکندگی جغرافیایی گونه‌ها ...
بیشتر
با اتمام مرحلة اول طرح (جمع‌آوری و شناسایی) 250 گونه گیاهی دارویی استان یزد شناسایی گردیدند و در 181 جنس و 65 تیره طبقه‌بندی شدند. نام علمی، نام فارسی و محلی گونه‌ها، زیستگاه، قسمتهای مورد استفاده گیاه، ترکیبهای شیمیایی، تاریخچه و مصارف سنتی و محلی، خواص مهم دارویی و مصارف گیاه، طرز تهیه و نحوة‌مصرف و پراکندگی جغرافیایی گونه‌ها شرح داده شده‌اند. بیشترین تعداد گونه گیاه دارویی در استان به ترتیب به تیره‌های Labiatae با 24 گونه، Rosaceae با 20 گونه، Compositae با 19 گونه و Cruciferae با 18 گونه، Umbelliferae و Liliaceae هر یک با 12 گونه Solanaceae و Malvaceae هر یک با 9 گونه تعلق دارند. در فاز دوم (اهلی کردن گیاهان دارویی) بذور و نهالهای گیاهان مورد نظر از طبیعت، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع و مراکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام استانها و تعداد معدودی از گونه‌های وارداتی تأمین و به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در دو فصل بهار و پاییز کشت گردیدند. بدین ترتیب فصل کاشت، فنولوژی و سازگاری گونه‌ها با شرایط اقلیمی ایستگاه تحقیقات گیاهان داروئی استان یزد مورد بررسی قرار گرفتند. در ضمن علاوه بر نحوة تکثیر گیاه، آفات و بیماریها و نیاز آبی و کودی گیاهان کشت شده نیز در حد امکان مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج بدست آمده نشان می‌دهند که از 154 گونه گیاه دارویی کشت شده، 136 گونه مراحل فنولوژیکی خود را کامل نمودند، 72 گونه با شرایط اقلیمی ایستگاه تحقیقات گیاهان دارویی یزد سازگار بودند، 12 گونه سبز نشدند و 6 گونه سبز شده بعد از مدتی خشک گردیدند.
