جایگاه اقتصادی – اجتماعی گیاهان دارویی و معطر
بهناز عطائیان؛ سهراب مرادی؛ کامران شایسته؛ سهیلا موسی
چکیده
سابقه و هدف: توجه به فرآورده‌های فرعی جنگل‌ها و مراتع به‌ویژه گیاهان دارویی می‌تواند سبب توسعه پایدار و تقویت جنبه‌های اقتصادی و اشتغال برای جوامع محلی و بهره‌برداران گردد. گیاهان دارویی نقش به‌سزایی در سلامت جامعه و درمان بیماری‌ها دارند. عدم توجه به حفظ ذخایر توارثی دارویی در عرصه‌های منابع طبیعی، پیامدهای فاجعه‌باری را ...
بیشتر
سابقه و هدف: توجه به فرآورده‌های فرعی جنگل‌ها و مراتع به‌ویژه گیاهان دارویی می‌تواند سبب توسعه پایدار و تقویت جنبه‌های اقتصادی و اشتغال برای جوامع محلی و بهره‌برداران گردد. گیاهان دارویی نقش به‌سزایی در سلامت جامعه و درمان بیماری‌ها دارند. عدم توجه به حفظ ذخایر توارثی دارویی در عرصه‌های منابع طبیعی، پیامدهای فاجعه‌باری را در زیر بخش منابع طبیعی کشور در پی خواهد داشت که از آن جمله می‌توان به روند سریع انقراض گونه‌ها و فرسایش شدید ژنتیکی اشاره کرد. ازاین‌رو، این مطالعه با هدف برآورد ارزش حفاظتی و تمایل به پرداخت افراد برای حفاظت و احیای گیاهان دارویی انجام شده است.مواد و روش‌ها: منطقه ثلاث باباجانی در غرب استان کرمانشاه برای انجام این پژوهش انتخاب شده است. پوشش گیاهی این منطقه عمدتاً به‌صورت مشجر بوده و در واقع قسمت اعظم مساحت منطقه را جنگل‌های انبوه دربر گرفته است. منطقه ثلاث باباجانی به دلیل برخورداری از توپوگرافی متنوع شاهد انواع رویشگاه‌های جنگلی و گیاهان دارویی مرتعی و جنگلی است. آنغوزه، آویشن، زالزالک، افسنطین، سریش، نسترن کوهی، بابونه، بنفشه معطر، بلوط، چویل، کنگر، پونه، شیرین‌بیان و ... ازجمله گیاهان دارویی این منطقه است. از روش ارزش‌گذاری مشروط برای برآورد ارزش‌های غیراستفاده‌ای (حفاظتی) گیاهان دارویی در این مطالعه استفاده گردید. همچنین برای اندازه‌گیری تمایل به پرداخت افراد برای حفاظت از گیاهان دارویی منطقه، از پرسشنامه انتخاب دوگانه دوبعدی استفاده شد. پرسشنامه در دو بخش شامل ویژگی‌های اجتماعی- اقتصادی افراد (سن، جنسیت، میزان تحصیلات، شغل، تعداد افراد خانواده، میزان درآمد و سایر ویژگی‌های پاسخگویان) و سؤالات مربوط به میزان تمایل به پرداخت پاسخگویان طراحی شد. نمونه‌گیری به صورت تصادفی ساده و از بین ساکنان منطقه ثلاث باباجانی در سال 1396 انتخاب شده است. تعداد نمونه با استفاده از فرمول کوکران353 پرسشنامه تعیین شده است. برای اندازه‌گیری میزان تمایل به پرداخت افراد، از مدل لوجیت استفاده شد و براساس روش بیشینه راست‌نمایی، پارامترهای این مدل برآورد شده است.نتایج: نتایج نشان داد که 64% از افراد مصاحبه‌شونده مرد و 36% آنان را زنان تشکیل میدهند. متوسط سنی پاسخگویان 88/27 سال، میانگین بعد خانوار پاسخگویان 46/4 و حداقل و حدکثر آنها به‌ترتیب 1 و 10 نفر است. نتایج نشان داد بیش از 76% افراد(269 نمونه)، حاضر به پرداخت مبلغی برای حفاظت و احیاء گیاهان دارویی هستند و متوسط تمایل به پرداخت سالیانه هر فرد برای حفاظت و احیاء گیاهان دارویی در حدود 5269 تومان (با توجه به میانگین بُعد خانوار (4.46 نفر) برابر 23500 تومان برای هر خانوار در سال) بدست آمده است. متغیرهای بُعد خانوار و میزان پیشنهاد با اطمینان 95% دارای اثر منفی معنی‌دار و متغیرهای درآمد، جنسیت، میزان تحصیلات، حامی حفاظت از منابع طبیعی (علاقه به محیط‌زیست) و شناخت حفاظت از گیاهان دارویی و ارتباط آن با توسعه پایدار (دانش و آگاهی حفاظتی محیط‌زیست) با اطمینان 95% از مهمترین عوامل تأثیرگذار مثبت معنی‌دار بر تمایل به پرداخت افراد برای حفاظت از گیاهان دارویی هستند. متغیرهای سن، وضعیت تأهل، شغل، عضویت در سازمان‌های زیست محیطی و نگرش‌ها و تمایلات زیست‌محیطی تأثیری بر پذیرش مبلغ پیشنهادی برای ارزش حفاظتی گیاهان دارویی نداشتند. مقدار آماره نسبت راست‌نمایی (280.39) نشان میدهد که تغییرات توضیح داده شده به‌وسیله الگوی لاجیت، در سطح بالاتر از 1% معنی‌دار شده است. درصد پیش‌بینی صحیح الگوی برآورد شده نیز 75% است و از آنجا که مقدار درصد قابل پیش‌بینی صحیح برای الگوی لاجیت برابر با 70% است، مقدار درصد پیش‌بینی صحیح بدست آمده در این الگو مطلوب به نظر می‌رسد. ازاین‌رو، این الگو برای تجزیه‌وتحلیل‌های بعدی قابل اعتماد است. ضریب تعیین مک‌فادن نیز نشان میدهد که متغیرهای توضیحی مدل، بخوبی (حدود 0.87) تغییرات متغیر وابسته را توضیح میدهند.نتیجه‌گیری: از نظر مدیریتی، این مطالعه به نتایج امیدوارکننده‌ای دست یافته است. زیرا نشان داد افراد جامعه نسبت به اهمیت حفاظت از گیاهان دارویی آگاهی دارند و تمایل به پرداخت قابل توجهی برای حفاظت و احیاء این منابع ارزشمند وجود دارد. بنابراین، پیشنهاد می‌شود دولت به منظور حفاظت، احیاء و توسعه گیاهان دارویی مناطق جنگلی منطقه مورد مطالعه توجه بیشتری به مشارکت مردمی داشته باشد.
جایگاه اقتصادی – اجتماعی گیاهان دارویی و معطر
سید جعفر سید اخلاقی شال؛ مائده یوسفیان؛ شیلا حجه فروش؛ داود درویشی؛ داریوش قربانیان؛ بهروز فانی؛ ندا علیزاده بلوچی؛ محمدرضا شیرزادی؛ سیده نرگس سیداخلاقی
چکیده
سابقه و هدف: براساس قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع، هرگونه بهره‌برداری از منابع طبیعی توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی باید با مجوز سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور انجام شود. صدور مجوز بهره‌برداری از گیاهان دارویی از مهمترین مجوزها در بخش منابع طبیعی است که فرایند اجرایی خاص خود را دارد. شواهد نشان میدهد مسائل مختلفی ...
بیشتر
سابقه و هدف: براساس قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع، هرگونه بهره‌برداری از منابع طبیعی توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی باید با مجوز سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور انجام شود. صدور مجوز بهره‌برداری از گیاهان دارویی از مهمترین مجوزها در بخش منابع طبیعی است که فرایند اجرایی خاص خود را دارد. شواهد نشان میدهد مسائل مختلفی در مسیر صدور این مجوزها وجود دارد که لازم است برای بهبود و اصلاح فرایند مذکور، یک بررسی علمی آسیب‌شناسانه انجام شود. پژوهش پیش‌رو با هدف آسیب‌شناسی فرایند صدور مجوز بهره‌برداری از گیاهان دارویی در عرصه منابع طبیعی طرح‌ریزی شده است.مواد و روش: این پژوهش از نوع کیفی و کاربردی است. به منظور شناسایی وضع موجود فرایند صدور مجوز بهره‌برداری از گیاهان دارویی، از روش تحقیق کیفی گروه کانونی (Focus Group) استفاده شده است. در این پژوهش 64 بهره‌بردار و 30 کارشناس از شش استان به‌طور هدفمند انتخاب و نظرات آنها با استفاده از مصاحبه، جمع‌آوری و نتایج با بهره‌مندی از تکنیک تحلیل محتوا تجزیه‌وتحلیل شد. در پایان نمودار فرایند صدور مجوز با استفاده از نرم‌افزار visio pro 2019 ترسیم گردید.نتایج: نتایج نشان داد در مجموع 22 آسیب در مسیر فرایند صدور بهره‌برداری از گیاهان دارویی وجود دارد که تعدد سامانه‌ها و فقدان یک سامانه یکپارچه و هوشمند، فقدان یک پلتفرم مشترک برای پیاده‌‌سازی فرایندها در استان‌ها، فیزیکی بودن انجام بخش زیادی از فرایندها، برداشت غیرمجاز و بدون مجوز محصول از رویشگاه‌ها، کمبود نیروی انسانی متخصص برای نظارت، واگذاری حق بهره‌برداری به افراد غیر بومی، چشم‌پوشی برخی از ناظران در اعلام و درج مقدار واقعی تولید و برداشت گیاهان دارویی، توان مالی و اقتصادی اندک بهره‌برداران برای تهیه کتابچه طرح، بیشترین سهم را در آسیب‌شناسی فرایند صدور مجوز داشته است. همچنین نتایج نشان داد، متوسط زمان لازم برای دریافت مجوز با کتابچه طرح، 16 ماه و بدون کتابچه طرح 67 روز به طول می‌انجامد. این زمان برای دریافت مجوز حمل محصول در داخل استان به‌طور متوسط 17 روز و برای خارج استان 23 روز برآورد شد.نتیجه‌گیری: صدور مجوز برداشت گیاهان دارویی از مهمترین مجوزها در بخش منابع طبیعی کشور است که فرایند اجرایی خاص خود را دارد. مسائل و مشکلات مختلفی در مسیر صدور این مجوز وجود دارد که منجر به بروز مشکلات و عدم رضایت بهره‌برداران و در نهایت آسیب به مراتع شده است. از این رو، اتخاذ تدابیری در جهت بهبود امور و اصلاح این فرایند، مسئله‌ای اساسی است که نیاز به بررسی و ارائه راهکار دارد. بر پایه یافته‌های این بررسی، ایجاد یک سامانه الکترونیکی یکپارچه، انجام نظارت‌‌های میدانی مستمر و منظم از طریق سرکشی‌های سرزده در مراحل مختلف بهره‌برداری گیاهان دارویی به‌ویژه در مرحله برداشت با همکاری سازمان نظام مهندسی، اولویت قرارداد بهره‌برداری با بومیان و جوامع محلی و ارتقاء انگیزه برای کارشناسان بخش دولتی می‌تواند در بهبود فرایند مؤثر باشد.
جایگاه اقتصادی – اجتماعی گیاهان دارویی و معطر
راضیه سعادتی؛ علی ستاریان؛ ابوالفضل دانشور؛ الهام امینی؛ فاطمه سادات نصراللهی
چکیده
گیاهان جزو ذخائر و منابع طبیعی هر کشور محسوب می‌شوند. این بخش یکی از مهمترین منابع تأمین غذایی و دارویی بشر در طول نسل‌ها بوده است. استان گلستان به‌دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب، از نظر پوشش گیاهی بسیار غنی می‌باشد. مردم این منطقه با قومیت‌های مختلف، از گذشته‌های دور ارتباط نزدیکی با محیط اطراف خود، به‌ویژه گیاهان داشته‌اند. از ...
بیشتر
گیاهان جزو ذخائر و منابع طبیعی هر کشور محسوب می‌شوند. این بخش یکی از مهمترین منابع تأمین غذایی و دارویی بشر در طول نسل‌ها بوده است. استان گلستان به‌دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب، از نظر پوشش گیاهی بسیار غنی می‌باشد. مردم این منطقه با قومیت‌های مختلف، از گذشته‌های دور ارتباط نزدیکی با محیط اطراف خود، به‌ویژه گیاهان داشته‌اند. از آنجایی که در ایران عطاری‌ها مهمترین مراکز در عرضه گیاهان دارویی هستند، در این تحقیق با مراجعه به عطاری‌های چهار شهرستان شرق استان گلستان، شامل گنبدکاووس، گالیکش، مینودشت و کلاله، اطلاعات مربوط به افراد مشغول در عطاری، مراجعان و علل مراجعه به عطاری‌ها ثبت شد. مشخص شد که ۵۶% از عطاری‌ها در شهرستان‌های مذکور، دارای قدمتی بین ۱۰ تا ۳۰ سال هستند. میانگین سن افراد مشغول در عطاری‌ها، ۲۰ تا ۵۰ سال تخمین زده شد که ۸۶% آنها مرد و ۴۱% این افراد بدون داشتن تحصیلات مرتبط و تنها از طریق تجارب خانوادگی یا گذراندن دوره‌های مرتبط با گیاهان دارویی به این شغل مشغول شده بودند. بیشترین علت مراجعه مردم منطقه به عطاری‌ها نیز مربوط به بیماری‌های کبد و دستگاه گوارشی گزارش شد؛ که این ممکن است به دلیل الگوی زندگی و یا رژیم غذایی نادرست و نامناسب مردم منطقه باشد. با وجود فلور غنی و جغرافیای مناسب استان گلستان، همچنین تمایل مردم منطقه به استفاده از داروهای گیاهی، نتایج تحقیق نشان داد که تنها 21% از گیاهان مورد نظر از داخل استان تهیه شده بودند و بقیه از استان‌های مجاور وارد می‌شوند؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد با اطلاع‌رسانی و آموزش مناسب افراد بومی بتوان از این ظرفیت استان برای تأمین گیاهان مورد استفاده و همچنین ایجاد اشتغال استفاده بهینه کرد.
جایگاه اقتصادی – اجتماعی گیاهان دارویی و معطر
تکتم محتشمی؛ علیرضا کرباسی؛ سیده تینا مرتضوی نیا
چکیده
استفاده از داروهای شیمیایی، بخش جدایی‌ناپذیر فرایند درمان بیماران می‌باشد. با این حال، داروهای گیاهی نیز برای درمان بسیاری از بیماری‌ها و بهبود سلامت بشر در بلندمدت مورد استفاده قرار گرفته‌اند. عوارض جانبی کم گیاهان دارویی و داروهای گیاهی در مقابل عوارض بالاتر داروهای شیمیایی، مزیتی است که می‌توان با بهره‌گیری مناسب از آن به ...
بیشتر
استفاده از داروهای شیمیایی، بخش جدایی‌ناپذیر فرایند درمان بیماران می‌باشد. با این حال، داروهای گیاهی نیز برای درمان بسیاری از بیماری‌ها و بهبود سلامت بشر در بلندمدت مورد استفاده قرار گرفته‌اند. عوارض جانبی کم گیاهان دارویی و داروهای گیاهی در مقابل عوارض بالاتر داروهای شیمیایی، مزیتی است که می‌توان با بهره‌گیری مناسب از آن به بهبود و توسعه بازار گیاهان دارویی کمک کرد. تحقیق حاضر با هدف بررسی عوامل مؤثر بر خرید انواع داروهای گیاهی در شهر مشهد انجام گرفت. دادههای مورد نیاز در این مطالعه از طریق تکمیل 150 پرسشنامه توسط مراجعهکنندگان به داروخانههای شهر مشهد در سال 1397 که به روش نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شدند، جمع‌آوری شد. با بکارگیری الگوی توبیت دومرحلهای، نتایج نشان داد که عواملی چون توصیه پزشک، سابقه مصرف داروهای گیاهی در اقوام و تحصیلات، در هر دو مرحله تمایل به خرید و اقدام به خرید داروهای گیاهی دارای تأثیر مثبت و از لحاظ آماری معنی‌دار میباشند. براین اساس، توجه بیشتر به افزایش آگاهی افراد جامعه و پزشکان به‌منظور پیشگیری از تداخلات دارویی می‌تواند گامی مؤثر در زمینه بهبود مصرف این داروها باشد.
جایگاه اقتصادی – اجتماعی گیاهان دارویی و معطر
علی عبدی سیاوشانی؛ محمد رحیم فروزه؛ حسین بارانی؛ حسن یگانه بدرآبادی؛ سیده زهره میردیلمی
چکیده
شناسه دیجیتال (DOR):98.1000/1735-0905.1400.37.260.106.2.1605.41گیاهان دارویی هر کشور در زمره ذخایر و منابع طبیعی آن کشور محسوب شده و سرمایه‌ای طبیعی است که می‌تواند در کسب درآمد و اشتغال‌زایی سهم قابل توجهی داشته باشد. به‌منظور استفاده مطلوب از گیاهان دارویی باید عوامل اقتصادی اجتماعی مؤثر بر درآمدزایی از این گیاهان مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گیرد. ازاین‌رو ...
بیشتر
شناسه دیجیتال (DOR):98.1000/1735-0905.1400.37.260.106.2.1605.41گیاهان دارویی هر کشور در زمره ذخایر و منابع طبیعی آن کشور محسوب شده و سرمایه‌ای طبیعی است که می‌تواند در کسب درآمد و اشتغال‌زایی سهم قابل توجهی داشته باشد. به‌منظور استفاده مطلوب از گیاهان دارویی باید عوامل اقتصادی اجتماعی مؤثر بر درآمدزایی از این گیاهان مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گیرد. ازاین‌رو این مطالعه به بررسی عوامل مختلف تأثیرگذار بر قابلیت درآمدزایی از گیاهان دارویی در مراتع لزور استان تهران می‌پردازد. این تحقیق از نوع کیفی، ابزار جمع‌آوری اطلاعات پرسشنامه و جامعه آماری کارشناسان و بهره‌برداران است. انتخاب جوامع پاسخگو مبتنی بر رویکرد شهرت و نمونه‌گیری هدفمند انجام شد. این تحقیق در دو بخش انجام شد. در بخش اول عوامل اقتصادی، اجتماعی، طبیعی، کالبدی- زیرساختی، انسانی و سیاستی نهادی نظر سهمی که در درآمدزایی گیاهان دارویی برخوردار بودند، به‌صورت زوجی مقایسه و رتبه‌بندی شدند. به‌منظور تعیین مؤثرترین عامل از روش تحلیل سلسله مراتبی استفاده و قضاوت درباره پذیرفته یا مردود بودن رتبه‌های داده شده با استفاده از نرخ ناسازگاری انجام شد. در بخش دوم گویه‌هایی برای هر عامل در نظر گرفته شد و هر گویه از نظر نقشی که در درآمدزایی داشتند به‌صورت جداگانه در مقیاس طیفی لیکرت رتبه‌بندی شدند. برای مقایسه رتبه گویه‌ها، از آنالیز غیرپارامتریک من ویتنی برای دو گروه داده و فریدمن برای بیش از دو گروه داده استفاده گردید. نتایج آنالیز تحلیل سلسله مراتبی نشان داد که از نظر جوامع پاسخگو عوامل اقتصادی با رتبه اول و نهادی سیاستی با رتبه سوم، مهمترین عوامل در درآمدزایی از گیاهان دارویی هستند. عوامل فیزیکی از نظر جوامع محلی و عوامل طبیعی از نظر کارشناسان اجرا در رتبه دوم قرار گرفتند. نتایج مقایسات میانگین گویه‌ها در عوامل اجتماعی، کالبدی- زیرساختی و انسانی نشان داد که میانگین امتیاز گویه‌های هر عامل در درآمدزایی، دارای اختلاف معنی‌داری به لحاظ آماری هستند (P-value<0.05). ارائه تسهیلات، حمایت‌های دولتی، ارائه امکانات فرآوری در منطقه و هماهنگی فعالیت‌های سایر نهادها دارای بیشترین رتبه هستند، درنتیجه نقش بیشتری در درآمدزایی از گیاهان دارویی منطقه دارند.
جایگاه اقتصادی – اجتماعی گیاهان دارویی و معطر
کیومرث مولادوست؛ مهنا شاهمرادی
چکیده
شناسه دیجیتال (DOR):98.1000/1735-0905.1399.36.748.103.5.1588.1606ضرورت نگاه علمی به حوزه مدیریتی و مشکلات پیش‌روی بخش گیاهان دارویی و انجام مطالعه‌ای جامع در راستای واکاوی چالش‌های فرآروی توسعه این بخش، نیازی بایسته به‌شمار می‌آید. این پژوهش، با جهت‌گیری کمّی و استفاده از روش توصیفی- پیمایشی به شناسایی چالش‌های پیش‌روی توسعه بخش گیاهان دارویی ایران ...
بیشتر
شناسه دیجیتال (DOR):98.1000/1735-0905.1399.36.748.103.5.1588.1606ضرورت نگاه علمی به حوزه مدیریتی و مشکلات پیش‌روی بخش گیاهان دارویی و انجام مطالعه‌ای جامع در راستای واکاوی چالش‌های فرآروی توسعه این بخش، نیازی بایسته به‌شمار می‌آید. این پژوهش، با جهت‌گیری کمّی و استفاده از روش توصیفی- پیمایشی به شناسایی چالش‌های پیش‌روی توسعه بخش گیاهان دارویی ایران پرداخته است. جامعه آماری پژوهش را صاحبنظران حوزه گیاهان دارویی و افراد شاغل در بخش‌های مختلف آن تشکیل دادند. تعداد 151 نفر از آنان به روش نمونه‌گیری هدفمند در پژوهش مشارکت کردند. ابزار اصلی پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته بود که دو سطح وضعیت موجود و وضعیت مطلوب را مورد بررسی قرار داد. برای بررسی روایی پرسشنامه از شاخص KMO و آزمون بارتلت استفاده شد. پایایی آن با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ مورد تأیید قرار گرفت. نتایج نشان داد که عوامل اجتماعی، اقتصادی، نیروی انسانی و فناوری، مدیریتی، بازار و بازاریابی و زیست‌محیطی به‌ترتیب بیشترین تأثیر را در عدم توسعه مطلوب بخش گیاهان دارویی داشته‌اند. از دیدگاه پاسخگویان ناکارآمدی و عدم پوشش مناسب نظام حمایتی بیمه، مهمترین چالش پیش‌روی توسعه این بخش است و بیشترین شکاف از وضعیت مطلوب مربوط به محدود بودن سیاست‌های حمایت از تولید، ناکارآمدی سیاست‌های حمایتی و هدفمند نبودن یارانه در حمایت از تولید است. بدین‌منظور سیاست‌های حمایتی مانند اعطای یارانه‌های هدفمند، معافیت‌های مالیاتی برای واحدهای فراوری کننده و دانش‌بنیان، اتخاذ سیاست‌های مختلف برای کاهش نرخ تمام شده تولید محصولات همراه با مشارکت فعال تولیدکنندگان و دست‌اندرکاران در فرایند برنامه‌ریزی‌های مرتبط با گیاهان دارویی پیشنهاد می‌شود.
