نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 کارشناس ارشد، دانشگاه پیام‌نور، زواره
2 استادیار، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان
چکیده
این تحقیق به‌منظور بررسی تنوع ژنتیکی و روابط بین صفات مورفولوژیک در 21 ژنوتیپ سیاه‌دانه (Nigella sativa L.) در قالب یک طرح کاملاً تصادفی با چهار تکرار انجام شد. صفات مورفولوژی شامل عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیکی، تعداد فولیکول در بوته، تعداد دانه در فولیکول، وزن هزاردانه، تعداد انشعاب‌های ساقه، وزن فولیکول، ارتفاع بوته و شاخص برداشت بود. براساس نتایج تجزیه واریانس، اختلاف ژنوتیپ‌های مورد مطالعه برای کلیه صفات بجز شاخص برداشت در سطح احتمال 1% معنی‌دار بود. ضرایب تغییرات فنوتیپی و ژنوتیپی برای بیشتر صفات بالا بود، که نشان از تنوع بالا در صفات مورد بررسی داشت. دامنه تغییرات عملکرد دانه در بین ژنوتیپ‌های مورد بررسی از 34/63 گرم در ژنوتیپ شیراز تا 36/147 گرم در ژنوتیپ زابل 1 متغیر بود. برآورد ضرایب همبستگی بین صفات نشان داد که عملکرد دانه در بوته با صفات عملکرد بیولوژیک، تعداد دانه در فولیکول، ارتفاع بوته، تعداد انشعاب‌های ساقه و شاخص برداشت همبستگی مثبت و بالایی دارد. تجزیه و تحلیل رگرسیون مرحله‌‌ای برای عملکرد دانه نشان داد که صفات عملکرد بیولوژیک، تعداد دانه در فولیکول، تعداد انشعاب‌های ساقه و شاخص برداشت به‌ترتیب وارد مدل شدند و 95% تغییرات عملکرد دانه را توجیه نمودند. براساس ضرایب مسیر صفت عملکرد بیولوژیک و تعداد دانه در فولیکول بالاترین اثر مستقیم را بر عملکرد دانه داشتند. تجزیه عامل‌‌ها سه عامل پنهانی را معرفی نمود که در مجموع 12/94% از واریانس بین صفات را بیان نمودند. این عامل‌‌ها با توجه به اجزای تشکیل‌دهنده آنها به‌ترتیب عامل بهره‌وری (عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک)، عامل اجزای عملکرد (تعداد انشعاب‌های ساقه و تعداد فولیکول در بوته) و عامل خصوصیات فولیکول (وزن فولیکول و تعداد دانه در فولیکول) نامیده شدند. براساس تجزیه خوشه‌ای 21 ژنوتیپ مورد مطالعه در سه گروه مختلف قرار گرفتند و اختلاف‌های چشمگیری به‌ویژه برای میزان عملکرد، تعداد فولیکول در بوته و تعداد دانه در فولیکول در بین گروه‌ها وجود داشت. بنابراین می‌توان از طریق تلاقی بین ژنوتیپ‌های برتر خوشه‌های مختلف و آزمون نتایج آنها از طریق برنامه‌های به‌نژادی و انتخاب نسبت به تولید ارقام با خصوصیات زراعی مطلوب اقدام نمود.
کلیدواژه‌ها
)