به‌زراعی و به‌نژادی
نجمه هادی؛ راضیه عظیمی؛ مهدی یحیی زاده؛ مریم مکی زاده تفتی؛ سمیه فکری قمی؛ سیمین محیط
چکیده
سابقه و هدف: بابونه (Matricaria chamomilla L.) به‌دلیل کاربرد فراوان در صنایع مختلف غذایی، دارویی و آرایشی-بهداشتی از گیاهان دارویی مهم به‌شمار می‌رود. خواص بیولوژیک بابونه به اجزای اسانس، به‌ویژه کامازولن و آلفا-بیزابولول اکسید A و فلاونوئیدهای آن، به‌ویژه آپیژنین و لوتئولین نسبت داده می‌شود. ارزیابی جمعیت‌های گیاهی خودرو متعلق به مناطق ...
بیشتر
سابقه و هدف: بابونه (Matricaria chamomilla L.) به‌دلیل کاربرد فراوان در صنایع مختلف غذایی، دارویی و آرایشی-بهداشتی از گیاهان دارویی مهم به‌شمار می‌رود. خواص بیولوژیک بابونه به اجزای اسانس، به‌ویژه کامازولن و آلفا-بیزابولول اکسید A و فلاونوئیدهای آن، به‌ویژه آپیژنین و لوتئولین نسبت داده می‌شود. ارزیابی جمعیت‌های گیاهی خودرو متعلق به مناطق مختلف جغرافیایی در محل (بررسی نمونه‌های خودرو) و خارج از محل (بررسی نمونه‌های خودرو در شرایط زراعی)، برای به‌نژادی گیاه و گزینش ژنوتیپ‌های امیدبخش گام بسیار مهمی است. از سویی کشت و اهلی کردن گیاهان خودرو در شرایط زراعی موجب بهبود عملکرد گیاه شده و از برداشت بی‌رویه و انقراض گیاه جلوگیری می‌کند. در این پژوهش به بررسی تنوع کمّی و کیفی اسانس برخی جمعیت‌های خودرو بابونه و کاشته شده همین جمعیت‌ها در شرایط زراعی پرداخته شد.مواد و روش‌ها: گل و بذر 15 جمعیت خودرو بابونه از رویشگاه‌های طبیعی کشور شامل 12 جمعیت از استان خوزستان (Kh1-12)،2 جمعیت از استان فارس (F1-2) و 1 جمعیت از استان بوشهر (F3) در سال 1400-1399 جمع‌آوری گردید. گل‌ها برای اسانس‌گیری و بذرها برای کشت در مزرعه در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی (تیمار= ژنوتیپ) با 3 تکرار استفاده شدند. مزرعه تحقیقاتی واقع در ایستگاه تحقیقات البرز وابسته به مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور (استان البرز) به‌عنوان محل کشت بدون اضافه کردن هیچ کودی به خاک در نظر گرفته شد. بذرها با فواصل 15 سانتی‌متر بین خطوط کاشت و 15 سانتی‌متر بین بوته‌ها روی خطوط کاشت به‌صورت مستقیم کاشته شدند (فروردین 1401). آبیاری به‌صورت قطره‌ای و وجین علف‌های هرز به صورت مکانیکی انجام شد. برداشت دستی گل‌ها همراه با کمتر از 5 سانتی‌متر دمگل در مرحله بیشتر از 70% گلدهی انجام شد. اسانس گل‌های سایه-خشک به روش تقطیر با آب (دستگاه کلونجر) به‌مدت 3 ساعت استخراج شد و آنالیز کمّی و کیفی آنها با استفاده از دستگاه‌های گاز کروماتوگرافی و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف‌سنج جرمی انجام شد.نتایج: نتایج نشان داد، هیدروکربن‌های سسکوئی‌ترپن، سسکوئی‌ترپن‌های اکسیژنه و دی‌استیلن‌ها بیشترین درصد ترکیبات اسانس در هر دو گروه نمونه‌های خودرو و کاشته شده را تشکیل می‌دادند. دو ترکیب مهم اسانس بابونه شامل کامازولن (از هیدروکربن‌های سسکوئی‌ترپن) و آلفا-بیزابولول اکسید A (از سسکوئی‌ترپن‌های اکسیژنه) در گیاهان کاشته شده بیشتر از نمونه‌های خودرو بودند. در نمونه‌های خودرو، بیشترین میزان (%) کامازولن (5.3%) و آلفا-بیزابولول اکسید A (21.5%) به‌ترتیب در جمعیت‌های Kh8 و Kh4 و در نمونه‌های کاشته شده، بیشترین میزان کامازولن (11.1% و 11.0%) به‌ترتیب در جمعیت‌های Kh7 و Kh3 و بیشترین مقدار آلفابیزابولول اکسید A (32.3%) در جمعیت F-2 به‌دست آمد. به‌طور کلی، اجزای عمده اسانس (%) در جمعیت‌های کاشته شده و خودرو شامل آلفا-بیزابولون اکسید A (خودرو: 40.1% (F1) تا 64.5% (Kh3) و کاشته شده: 29.8% (F2) تا 56% (Kh3))، آلفا-بیزابولول اکسید A (خودرو: 5.8% (Kh5) تا 21.5% (Kh4) و کاشته شده:10.3% (Kh3) تا 32.3% (F2))، E-بتا-فارنزن (خودرو: 6.1% (Kh3) تا 23.3% (Kh8) و کاشته شده: 6.9% (Kh1) تا 15.6% (F3))، Z-اسپیرو اتر (خودرو: صفر (F1) تا 16.1% (Kh1) و کاشته شده: 9.1% (Kh7) تا 15.1% (Kh13)) و کامازولن (خودرو:1.6% (Kh6) تا 5.3% (Kh8) و کاشته شده: 4.7% (Kh6) تا 11.1% (Kh7)) بودند. همچنین، درصد اسانس با تفاوت قابل ملاحظه‌ای در نمونه‌های کاشته شده (0.9% (Kh5) تا 1.4% (Kh13)) بیشتر از خودرو (0.1% (Kh6) تا 0.5% (Kh10)) بدست آمد.نتیجه‌گیری: نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد، با کشت نمونه‌های خودرو بابونه در شرایط زراعی و کنترل آب و مدیریت‌های زراعی، می‌توان اسانسی با کمّیت و کیفیت مطلوب نسبت به نمونه‌های خودرو داشت.
