فیتوشیمی (استخراج، شناسایی و اندازه گیری مواد موثره)
پوراندخت گلکار؛ گلناز عرب؛ محمد رضا وهابی؛ حمیدرضا عشقی زاده
چکیده
سابقه و هدف: گیاه خلال دندان (Ammi visnaga L.) از گیاهان دارویی و معطر و متعلق به خانواده چتریان است. اسانس این گیاه دارای ترکیبهای معطر مهم با خواص ارزشمند درمانی و تغذیه‌ای می‌باشد. تنش‌های محیطی تأثیر معنی‌داری بر روی کمّیت و کیفیت اسانس در گیاهان دارویی دارند. این مطالعه به منظور بررسی اثرهای مستقل و توأم تنش‌های شوری بر بازده اسانس ...
بیشتر
سابقه و هدف: گیاه خلال دندان (Ammi visnaga L.) از گیاهان دارویی و معطر و متعلق به خانواده چتریان است. اسانس این گیاه دارای ترکیبهای معطر مهم با خواص ارزشمند درمانی و تغذیه‌ای می‌باشد. تنش‌های محیطی تأثیر معنی‌داری بر روی کمّیت و کیفیت اسانس در گیاهان دارویی دارند. این مطالعه به منظور بررسی اثرهای مستقل و توأم تنش‌های شوری بر بازده اسانس و اجزای اسانس در اندام‌های مختلف خلال دندان (بذر و سرشاخه) در شرایط مزرعه‌ای انجام شد.مواد و روش‌ها: این آزمایش به‌صورت اسپلیت پلات و در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه صنعتی اصفهان واقع در لورک نجف‌آباد انجام شد. در هر تکرار 2 ردیف کاشت به طول 3 متر از بذرهای گیاه خلال دندان کاشته شد. سطوح مختلف تنش شوری به‌عنوان پلات‌های اصلی و سطوح مختلف تنش خشکی به‌عنوان پلات‌های فرعی در نظر گرفته شدند. سطوح شوری به‌ترتیب شامل S1 (صفر میلی‌مولار)، S2 (80 میلی‌مولار) و S3 (100 میلی‌مولار) از نمک کلرید سدیم و سطوح خشکی به‌ترتیب براساس 50% (D1)، 70% (D2) و 85% (D3) تخلیه آب از ظرفیت زراعی خاک در نظر گرفته شدند. اعمال تنش‌های شوری و خشکی به‌صورت همزمان از مرحله 10% گلدهی بوته‌ها شروع و تا آخرین مرحله رسیدگی ادامه یافت. پس از رسیدگی کامل بوته‌ها، عملکرد بوته‌ها اندازه‌گیری شد. سپس اسانس نمونه‌ها از اندام‌های سرشاخه و بذر با استفاده از روش کلونجر و در طی زمان حدود 4 ساعت استخراج شد. آنگاه ترکیبات شیمیایی اسانس با دستگاه گاز کروماتوگرافی گازی و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف‌سنج جرمی شناسایی گردید.نتایج: تنش‌های مستقل و توأم خشکی و شوری باعث افزایش معنی‌دار درصد اسانس در گیاه خلال دندان شد. بیشترین درصد اسانس سرشاخه (1.26%) در شرایط عدم وقوع تنش خشکی و تنش متوسط شوری (D1S2) و کمترین درصد اسانس در سرشاخه (0.25%) در شرایط شاهد (D1S1) مشاهده شد. بیشترین درصد اسانس بذر (0.25%) در شرایط D2S2 (تنش متوسط خشکی و شوری) و کمترین مقدار (0.12%) در شرایط D1S2 (عدم وقوع تنش خشکی و شوری متوسط) مشاهده گردید. نتایج تجزیه ترکیبهای اسانس در مجموع 25 ترکیب در اسانس بذر و سرشاخه شناسایی کرد که بیشترین و کمترین ترکیب‌ها به‌ترتیب متعلق به گروه‌های مونوترپن‌های هیدروکربنه و دی‌ترپن‌های اکسیژنه در هر دو اندام سرشاخه و بذر بود. نتایج تجزیه اسانس، سمبرن (cembrene) را به‌عنوان ترکیب اصلی در بذر و سرشاخه شناسایی کرد که کمترین مقدار سمبرن در اسانس بذر (23.3%) و اسانس سرشاخه (26.2%) و بیشترین مقدار سمبرن در تنش ترکیبی شدید خشکی و شوری (D3S3) به‌ترتیب با مقدار33.3% (بذر) و 36.6% ( سرشاخه) گزارش شد. ترکیب 2-متیل-2-متیل بوتیل استر، به‌عنوان دومین ترکیب مهم شناسایی شده در اندام‌های سرشاخه و بذر خلال دندان مشاهده شد. بیشترین مقدار آن در اسانس بذر (9.4%) تحت شرایط تنش توأم خشکی ملایم و شوری ملایم (D2S2) و بیشترین مقدار این ترکیب در اسانس سرشاخه (18.5%) تحت شرایط تنش ملایم خشکی (D2S1) مشاهده گردید.نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج بدست آمده از کروماتوگرافی، تنش‌های خشکی و شوری باعث افزایش درصد اسانس و ترکیبهای شیمیایی اجزای اسانس در خلال دندان شد. با توجه به شرایط اقلیمی نواحی خشک و نیمه‌خشک کشور و به‌تبع آن شور شدن تدریجی خاک‌ها، این گیاه می‌تواند به‌عنوان گیاهی انتخابی در برنامه‌های اصلاحی گیاهان دارویی و اهداف مرتبط با صنایع غذایی و دارویی مورد توجه قرار گیرد.
لیلی صفایی؛ حسین زینلی؛ داوود افیونی
چکیده
شناسه دیجیتال (DOR):98.1000/1735-0905.1398.35.367.95.3.1575.1610 به‌منظور بررسی اثر شوری آب آبیاری بر عملکرد کمّی و کیفی اسانس رازیانه (Foeniculum vulgare Mill.)، آزمایشی به‌صورت کرتهای یک‌بار خرد شده در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در سه تکرار در شرایط زراعی انجام شد. تیمارهای آزمایشی چهار ژنوتیپ رازیانه شامل دو رقم P11-820065 آلمانی و 11486 اروپایی و دو ژنوتیپ بومی همدان ...
بیشتر
شناسه دیجیتال (DOR):98.1000/1735-0905.1398.35.367.95.3.1575.1610 به‌منظور بررسی اثر شوری آب آبیاری بر عملکرد کمّی و کیفی اسانس رازیانه (Foeniculum vulgare Mill.)، آزمایشی به‌صورت کرتهای یک‌بار خرد شده در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در سه تکرار در شرایط زراعی انجام شد. تیمارهای آزمایشی چهار ژنوتیپ رازیانه شامل دو رقم P11-820065 آلمانی و 11486 اروپایی و دو ژنوتیپ بومی همدان و لرستان بودند. تیمارهای شوری آب آبیاری نیز شامل سه سطح 2 (شاهد)، 5 و 8 دسی‌زیمنس بر متر بود. برای استخراج اسانس از دستگاه کلونجر استفاده شد. نتایج نشان داد که شوری بر کلیه صفات به استثناء آلفا-پینن، میرسن و درصد اسانس معنی‌دار بود. ژنوتیپها نیز از نظر آنتول، آلفا-فلاندرن، گاما-ترپینن، درصد و عملکرد اسانس تفاوت معنی‌داری نشان ندادند. برهم‌کنش ژنوتیپ در شوری بر کلیه صفات اثر معنی‌داری داشت. ژنوتیپ P11-820065 بیشترین درصد اسانس (3.90%)، عملکرد اسانس (91.41 کیلوگرم در هکتار) و عملکرد خشک بذر (2359.7 کیلوگرم در هکتار) را در سطح شوری شاهد دارا بود، ولی با افزایش سطح شوری روند کاهش عملکرد بذر و اسانس در ژنوتیپهای غیربومی با شیب تندتری نسبت به ژنوتیپهای بومی بود. میزان آنتول به‌عنوان مهمترین ترکیب رازیانه نیز تا شوری 5 دسی‌زیمنس بر متر افزایش و بعد کاهش نشان داد که روند تغییرات آن عکس میزان اسانس بود. براساس نتایج این تحقیق، در شرایط شوری آب آبیاری ژنوتیپهای بومی به علت تحمل بیشترشان نسبت به استرس شوری، از بازده اقتصادی بالاتری برخوردار بودند. شوری آب بر نوع مواد تشکیل‌دهنده اسانس بی‌تأثیر بود و تنها مقادیر این ترکیب‌ها تحت تأثیر آن قرار گرفت.
طیبه مظفری‌دهشیری؛ فاطمه سفیدکن؛ فاطمه عسکری؛ غلامرضا بخشی‌خانیکی
چکیده
گونه Pimpinella aurea DC. یکی از فراوان‌ترین گونه‌های چند ساله جنس Pimpinella در ایران است و پراکندگی جغرافیایی آن در شمال‌غرب، غرب، مرکز، شمال‌شرق و جنوب‌شرق ایران می‌باشد. این گونه معطر و دارای اسانس بوده که اسانس آن دارای اثر ضدمیکروبی است. در این تحقیق، به‌منظور ارزیابی کمّیت و کیفیت اسانس بذر گیاه P. aurea و همچنین مطالعه اثر احتمالی اندازه ...
بیشتر
گونه Pimpinella aurea DC. یکی از فراوان‌ترین گونه‌های چند ساله جنس Pimpinella در ایران است و پراکندگی جغرافیایی آن در شمال‌غرب، غرب، مرکز، شمال‌شرق و جنوب‌شرق ایران می‌باشد. این گونه معطر و دارای اسانس بوده که اسانس آن دارای اثر ضدمیکروبی است. در این تحقیق، به‌منظور ارزیابی کمّیت و کیفیت اسانس بذر گیاه P. aurea و همچنین مطالعه اثر احتمالی اندازه بذر بر میزان اسانس، بذرهای گیاه در سال 1389 از سه رویشگاه در استان تهران (توچال، وردآورد و لواسانات) جمع‌آوری شد و پس از خشک‌کردن در سایه، ابتدا با استفاده از الک‌هایی با مش 20، 25 و 30 از هم جدا شدند. از هر کدام از نمونه‌ها به‌صورت جداگانه به روش تقطیر با آب اسانس‌گیری بعمل آمد. میانگین بازده اسانس بذر منطقه توچال با مش‌های 20، 25 و 30 به‌ترتیب 01/4%، 20/3% و 12/1% بدست آمد. در نمونه منطقه وردآورد بازده اسانس با همان اندازهها به‌ترتیب 69/5%، 20/3% و 94/1% بود و در نمونه منطقه لواسانات به همان ترتیب، بازده اسانس به‌ترتیب 21/3%، 70/2% و 85/1% بود. نتایج بیانگر این بود که با ریزتر شدن اندازه بذرها بازده اسانس کاهش چشمگیری یافت. برای شناسایی ترکیبهای موجود در اسانس‌ها و تعیین درصد کمّی آنها از دستگاه‌های گاز کروماتوگرافی (GC) و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف‌سنج جرمی (GC/MS) استفاده شد. در اسانس بذرهای این گونه با اندازههای متفاوت، که از رویشگاههای مختلف جمع‌آوری شده بودند، ترکیب اصلی اسانس بتا-بیزابولن بود که مقدار آن بین 2/57% تا 6/83% متفاوت بود. ترکیب شاخص دیگر اپوکسی آلو-آرومادندرن بود که بین 9/3% تا 6/30% متغیر بود. نتایج نشان داد که اندازه بذرها تأثیر قابل‌ملاحظه‌ای بر کیفیت اسانس ندارد. همچنین اسانس بذرهای جمع‌آوری شده از منطقه وردآورد که دارای اقلیم گرم و خشک‌تری نسبت به دو منطقه دیگر بود، از کمّیت و کیفیت بهتری برخوردار بود.
عهدیه کالیراد
چکیده
به منظور بررسی اثر تاریخ کشت در شرایط دیم بر صفات کمّی و کیفی زیره سبز (Cuminum cyminum L.) آزمایشی در پنج تاریخ کشت (15 بهمن به‌عنوان شاهد، 25 بهمن، 5، 15 و 25 اسفند) در قالب بلوک‌های کامل تصادفی با 4 تکرار طی سه سال در ایستگاه تحقیقات منابع طبیعی منطقه بلبلوئیه سیرچ اجرا گردید. صفات مورفولوژیکی (شامل زمان گلدهی، پنجه‌زنی، تشکیل ساقه، تشکیل ...
بیشتر
به منظور بررسی اثر تاریخ کشت در شرایط دیم بر صفات کمّی و کیفی زیره سبز (Cuminum cyminum L.) آزمایشی در پنج تاریخ کشت (15 بهمن به‌عنوان شاهد، 25 بهمن، 5، 15 و 25 اسفند) در قالب بلوک‌های کامل تصادفی با 4 تکرار طی سه سال در ایستگاه تحقیقات منابع طبیعی منطقه بلبلوئیه سیرچ اجرا گردید. صفات مورفولوژیکی (شامل زمان گلدهی، پنجه‌زنی، تشکیل ساقه، تشکیل بذر و …)، همچنین میزان تولید بذر (عملکرد) یادداشت‌برداری شد. نتایج نشان داد که تمامی صفات مورد بررسی از نظر تاریخ کشت در سطح 1% با هم اختلاف معنی‌داری را نشان می‌دهند. همچنین تمامی صفات از نظر سال دارای اختلاف معنی‌داری در سطح 1% بودند، بجز صفت زمان گلدهی که در سطح 5% معنی‌دار بود و وزن بذرهای تولیدی اختلاف معنی‌داری را در سال‌های مختلف نشان نداد. در مقایسه میانگین صفات مشخص گردید که تاریخ کاشت شاهد (15 بهمن) برای صفات گلدهی، تشکیل بذر، بذردهی، پنجه‌زنی و تشکیل ساقه دارای بیشترین مقدار بود، اما میزان بذر و وزن بذر تولیدی در تاریخ کاشت 5 اسفند دارای بیشترین مقدار نسبت به سایر زمانهای کاشت بود. با توجه به نتایج بدست‌آمده جهت تولید محصول بیشتر تاریخ کاشت 5 اسفند توصیه می‌گردد، همچنین معنی‌دار بودن اختلاف صفات در سال‌های متفاوت نشان‌دهنده تغییرات بالای آب و هوایی و شرایط اقلیمی در منطقه سیرچ است.
کرامت‌الله سعیدی؛ رضا امیدبیگی
دوره 25، شماره 1 ، اردیبهشت 1388، ، صفحه 113-119
چکیده
گیاه Kelussia odoratissima Mozaff. از خانواده چتریان می‌باشد که ارزش دارویی و غذایی بالایی دارد و برای درمان بیماریهای مختلف از آن استفاده می‌شود. این آزمایش به منظور تعیین میزان و ترکیب اسیدهای چرب، میزان کل مواد فنولیکی و میزان اسانس بذر گیاه دارویی کلوس انجام شد. استخراج ترکیبهای فنولیکی با استفاده از روش Folin-Ciocalteu انجام شد و جذب در طول موج 750 ...
بیشتر
گیاه Kelussia odoratissima Mozaff. از خانواده چتریان می‌باشد که ارزش دارویی و غذایی بالایی دارد و برای درمان بیماریهای مختلف از آن استفاده می‌شود. این آزمایش به منظور تعیین میزان و ترکیب اسیدهای چرب، میزان کل مواد فنولیکی و میزان اسانس بذر گیاه دارویی کلوس انجام شد. استخراج ترکیبهای فنولیکی با استفاده از روش Folin-Ciocalteu انجام شد و جذب در طول موج 750 نانومتر بوسیله دستگاه اسپکتروفتومتر قرائت شد. براساس نتایج بدست‌آمده میزان ترکیبهای فنولیکی در بذر کلوس mg GAE/g DW 15/288 بود. برای اسانس‌گیری از روش تقطیر با آب و دستگاه کلونجر استفاده شد. میزان اسانس بدست آمده 1/2 درصد بود. به منظور تعیین میزان روغن بذر گیاه، روغنگیری به روش سوکسله انجام شد و ترکیب اسیدهای چرب آن با استفاده از دستگاه GC تعیین شد. بذر حاوی 25 درصد روغن بود و مهمترین اسید چرب بذر، C18:1 شامل: C18:1(n-12) (اسید پتروسلینیک) و C18:1(n-9) (اسید اولئیک) به میزان 35/75 درصد بود. سایر اسیدهای چرب بذر اسید لینولئیک 14/19 درصد، اسید پالمتیک 65/6 درصد، اسید استئاریک 9/1 درصد و اسید لینولنیک 95/ درصد بودند.
مهردخت نجف پور نوایی
چکیده
گیاه Dracocephalum kotschy یکی از گیاهان دارویی و معطر است که در رویشگاههای طبیعی در نواحی کوهستانی و مرتفع کشور یافت می شود.این گیاه به علت اسانس زیاد آن مورد توجه می باشد. با افزایش جمعیت ضرورت ایجاب می کند گیاهانی که حاوی اسانس و مواد موثره دارویی هستند و می توانند در تاٌمین نیاز جامعه به مواد اولیه دارویی یا صنعتی نقش داشته باشند, ...
بیشتر
گیاه Dracocephalum kotschy یکی از گیاهان دارویی و معطر است که در رویشگاههای طبیعی در نواحی کوهستانی و مرتفع کشور یافت می شود.این گیاه به علت اسانس زیاد آن مورد توجه می باشد. با افزایش جمعیت ضرورت ایجاب می کند گیاهانی که حاوی اسانس و مواد موثره دارویی هستند و می توانند در تاٌمین نیاز جامعه به مواد اولیه دارویی یا صنعتی نقش داشته باشند, وارد سیستم زراعی کشور شوند و با توجه به اهمیت آنها روشهای بهینه برای کشت و نگهداری شان مورد تحقیق قرار گیرد. هدف از اجرای این طرح یافتن شیوه مناسب جهت سبز کردن گیاه و نگهداشتن آن در شرایط کشت بوده است . در این تحقیق بذر ها تحت تاثیر تیمارهای مختلفی از جمله اسید سولفوریک، دمای صفر و منهای پانزده درجه و دمای پنجاه درجه سانتیگراد قرار گرفتند. نتایج نشان می دهد که از میان تیمارهای مورد استفاده برای سبز کردن بذر تیمار سرما (˚15C-) برای مدت 10 دقیقه مناسبترین تیمار برای سبز کردن بذر بود. این بذرها در شرایط مزرعه نیز قدرت زنده مانی 82 درصد داشت.
محمدعلی علیزاده
چکیده
الگو و رفتار انباری بذر به منظور حفظ ذخایر ژنتیکی گیاهان از اهمیت بسیار زیادی برخودار می‌باشد. بدین وسیله می توان روشهای جمع آوری و نگهداری بذرها را مشخص کرد. اگر بذرها دارای رفتار انباری معمولی یا اورتودوکس باشند، حفظ ذخایر ژنتیکی به روش غیر طبیعی (خارج از رویشگاه) و از طریق جمع آوری بذر انجام می‌گیرد. در این روش بذر گیاهان از رویشگاه ...
بیشتر
الگو و رفتار انباری بذر به منظور حفظ ذخایر ژنتیکی گیاهان از اهمیت بسیار زیادی برخودار می‌باشد. بدین وسیله می توان روشهای جمع آوری و نگهداری بذرها را مشخص کرد. اگر بذرها دارای رفتار انباری معمولی یا اورتودوکس باشند، حفظ ذخایر ژنتیکی به روش غیر طبیعی (خارج از رویشگاه) و از طریق جمع آوری بذر انجام می‌گیرد. در این روش بذر گیاهان از رویشگاه طبیعی گیاهان جمع آوری شده و در منطقه خارج رویشگاه یعنی در مکانی به عنوان محل حفظ ذخایر توارثی نگه داری می شوند که این روش را در اصطلاح همان اگزسیتو (Ex situ) می‌گویند. بذرهای گیاهانی که دارای رفتار انباری سخت (ریکالسیترنت) باشند نگهداری آنها در داخل رویشگاه مناسبتر است که این روش را اینسیتو (In situ) می‌گویند. به منظور تعیین الگوی رفتاری بذرها تعدادی نمونه‌های بذرهای گونه‌های دارویی از استانهای مختلف جمع‌آوری گردید و بعد تحت فرآیندهای تکنولوژیکی بذر قرار گرفتند. فرآیند های تکنولوژیکی بذر شامل تعیین خلوص فیزیکی، خلوص ژنتیکی، سلامتی بذر، تعیین رطوبت، وزن هزار‌دانه، آزمون جوانه زنی و ذخیره سازی نمونه های بذرها در سردخانه بانک ژن منابع طبیعی می باشد. این تحقیق در مورد نمونه های بذرهای جمع اوری شده سال 1381 و 1382 به مدت 2 سال انجام گرفت. به منظوربررسی الگوی رفتار انباری بذرها، محتوای رطوبتی بذرها تعیین گردید نتایج بدست آمده نشان داد که اکثر نمونه بذرهای گیاهان دارویی جمع‌آوری شده دارای الگوی رفتار انباری ارتودکس بوده و بنابراین می‌توان آنها را به روش اگزسیتو (Ex situ) یا نگهداری در خارج از رویشگاه، جمع آوری و به مدت زمان طولانی در انبار نگه داری کرد.
افسون رحمانپور؛ فیروزه نساج
دوره 12، شماره 1 ، خرداد 1381، ، صفحه 129-153
چکیده
بذرهای رسیده 5 گیاه معطر و دارویی: پیچ اناری گل درشت، جوالدوزک، سرو شیرازی، زیتون تلخ و سرو خمره‌ای در زمانهای مختلف از پایه‌های موجود در باغ گیاه‌شناسی ملی ایران جمع‌آوری شدند و جهت بررسی روشهای مناسب جوانه‌زنی، تحت پیش تیمارهای: 1- محرک فیزیکی: خیساندن بذر از 1 تا 24 ساعت، سوراخ نمودن نوک بذر، خراش دهی پوسته بذر با چاقو، سمباده کشیدن ...
بیشتر
بذرهای رسیده 5 گیاه معطر و دارویی: پیچ اناری گل درشت، جوالدوزک، سرو شیرازی، زیتون تلخ و سرو خمره‌ای در زمانهای مختلف از پایه‌های موجود در باغ گیاه‌شناسی ملی ایران جمع‌آوری شدند و جهت بررسی روشهای مناسب جوانه‌زنی، تحت پیش تیمارهای: 1- محرک فیزیکی: خیساندن بذر از 1 تا 24 ساعت، سوراخ نمودن نوک بذر، خراش دهی پوسته بذر با چاقو، سمباده کشیدن بذر 2- محرک شیمیایی: هیپوکلرید سدیم، نیترات پتاسیم و اسیدسولفوریک رقیق و غلیظ قرار گرفتند. پس از اعمال تیمار مناسب در نهایت بیشترین درصد جوانه‌زنی بذرها با مناسبترین پیش تیمار مشخص گردید. حاصل این بررسی مناسبترین زمان جمع‌آوری بذر، بهترین پیش تیمار و تیمار با بیشترین درصد جوانه‌زنی آنها می‌باشد. مناسبترین پیش تیمار و تیمار برای پیچ اناری، شستشو با هیپوکلریدسدیم و آب مقطر، دمای C° 30/20 با نور 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی به مدت 1 تا 2 هفته، برای سرو شیرازی، خیساندن به مدت 24 ساعت در آب، 5 دقیقه در نیترات پتاسیم و شستشو با آب مقطر، سرمادهی C° 5-1 به مدت 8 تا 12 هفته، برای زیتون تلخ، خیساندن به مدت 24 ساعت در آب، خراش دهی سطح بذر، 10 دقیقه در اسید سولفوریک رقیق و شستشو با آب مقطر، کاشت در شن و دمای C° 30/20 به مدت 1هفته، برای سرو خمره‌ای، خیساندن به مدت 24 ساعت در آب، شستشو با هیپوکلرید سدیم رقیق شده و آب مقطر، دمای °C20 و نور 16 ساعت روشنایی و 8ساعت تاریکی به مدت 21 روز می‌باشد.
