مقایسه فعالیت آنتی‌اکسیدانی و ضدباکتریایی عصاره گونه‌های Viola odorata L. وHymenocrater longiflorous Benth. از منطقه کوسالان استان کردستان

حسینی, شهلا; آتشی, سجاد

doi:10.22092/ijmapr.2025.367225.3482

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ گروه علوم زیستی، دانشکده علوم، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

² گروه علوم زیستی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

10.22092/ijmapr.2025.367225.3482

چکیده

سابقه و هدف: گونه‌های Viola odorata و Hymenocrater longiflorus از گیاهان خودرو منطقه کوسالان در استان کردستان هستند که به دلیل اثرهای دارویی مورد توجه قرار گرفته‌اند. Viola بزرگ‌ترین جنس خانواده بنفشه‌ایان است و شامل 525 تا 600 گونه در سراسر جهان می‌باشد که 30 گونه آن در ایران شناسایی شده‌اند. V. odorata یا بنفشه معطر، در صنعت عطرسازی کاربرد دارد و متابولیت‌های ثانویه آن خواص ضدالتهابی، آرام‌بخش، ضد سم و ضد ویروس دارند. بخش‌های مختلف این گیاه ازجمله گل، برگ، ریشه و بذر مصارف دارویی دارند و اکوتیپ‌های آن در منطقه کوسالان مطالعه شده‌اند. جنس Hymenocrater از خانواده نعناعیان شامل 24 گونه است که در ایران و کشورهای همسایه توزیع شده‌اند. از این میان، 9 گونه در ایران گزارش شده و H. longiflorus به‌عنوان گیاهی زینتی و دارویی شناخته می‌شود. این گونه در کوه‌های شمال‌غرب ایران، ازجمله کوسالان وجود دارد. اگرچه مطالعات خاصی درباره خواص دارویی آن وجود ندارد، اما جنس Hymenocrater به‌دلیل اثرهای آرام‌بخشی، ضدالتهابی، ضداسپاسم و کاهش تب مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به فعالیت آنتی‌اکسیدانی بالا و محتوای فنولی خانواده‌های بنفشه‌ایان و نعناعیان، بسیاری از گونه‌های آنها در صنعت دارو کاربرد دارند. این مطالعه به بررسی ظرفیت آنتی‌اکسیدانی، ترکیب‌های فنولی و فلاونوئیدی و اثر مهاری عصاره متانولی گل‌ها و برگ‌های V. odorata و H. longiflorus بر سویه‌های باکتریایی گرم مثبت و منفی می‌پردازد تا ظرفیت دارویی این گیاهان مشخص شود.
مواد و روش‌ها: نمونه‌های گیاهی از منطقه کوسالان جمع‌آوری و نمونه هرباریومی از آنها تهیه شد. عصاره‌گیری از اندام‌های هوایی (گل و برگ) با حلال متانول انجام شد. توان آنتی‌اکسیدانی با روش احیای آهن (FRAP) و مهار رادیکال DPPH در غلظت‌های مختلف سنجیده شد. همچنین محتوای فنولی به روش فولین- سیوکالتیو و محتوای فلاونوئیدی به روش رنگ‌سنجی کلرید آلومینیوم اندازه‌گیری گردید. خواص ضدباکتریایی عصاره‌ نمونه‌ها نیز، با استفاده از روش‌های انتشار دیسک و رقت لوله‌ای در مقابل سویه‌های گرم مثبت و گرم منفی باکتریایی ارزیابی شد.
نتایج: براساس این تحقیق، گل گونه H. longiflorus بیشترین قدرت احیاکنندگی و مهار رادیکال آزاد (μg.ml^-1851.4 IC₅₀=) نسبت به ترکیب استاندارد ترولاکس (μg.ml^-1 612.35) را دارد. برگ V. odorataبا 58.21 میلی‌گرم کوئرستین در هر گرم عصاره‌ خشک، بیشترین مقدار فلاونوئید را داشت و گل این گونه کمترین مقدار (mg QE/Ex 37.3) را دارا بود. محتوای فنل نمونه‌ها بین 30 تا 33 میلی‌گرم اسید گالیک در هر گرم عصاره متغیر بود. آزمایش‌های ضد میکروبی نشان داد که عصاره گل V. odorata تأثیری بر تکثیر سویه‌ها نداشت، اما برگ آن در غلظت 200 میکروگرم بر میلی‌لیتر، هاله عدم رشد 7 میلی‌متر در محیط کشت E. coli ایجاد کرد. برگ H. longiflorus تنها روی سویه S. aureusاثر مهاری داشت و گل آن در تمام غلظت‌ها اثر مهاری روی سویه S. aureus (18 میلی‌متر) اعمال کرد. این گونه در غلظت 200 میکروگرم بر میلی‌لیتر نیز رشد سویه E. coli را مهار کرد (13 میلی‌متر). نتایج آزمون رقت لوله‌ای، µg.ml^-125 MIC وµg.ml^-1 50 MBC را برای گل و برگ H. longiflorus در برابر سویه S. aureusوµg. ml^-1200MIC برای سویه E. coli نشان داد. عصاره گل V. odorata بر روی هر دو سویه بی‌تأثیر بود. اما عصاره برگ آن µg.ml^-1200 MIC را تأیید کرد. نتایج این آزمایش با آزمون آنتی‌بیوگرام همخوانی داشت. تحلیل GC، ترکیب‌های ترپنوئید، سزکویی ترپنوئید، آلکالوئید، قند و استر را در این گونه‌ها تأیید کرد که خاصیت ضد دیابتی و ضد سرطانی برای آنها پیش‌بینی می‌شود.
نتیجه‌گیری: این مطالعه نتیجه‌گیری می‌کند که عصاره‌ گل H. longiflorous دارای فعالیت‌های آنتی‌اکسیدانی و ضدمیکروبی قابل توجهی است. این یافته‌ها ظرفیت این گونه را به عنوان منبع آنتی‌اکسیدان طبیعی و عامل ضدمیکروبی برجسته می‌کند، که می‌تواند در نگهداری مواد غذایی، داروسازی و صنایع مبتنی بر محصولات طبیعی مورد استفاده قرار گیرد. البته تحقیقات بیشتری برای جداسازی و شناسایی ترکیب‌های زیرفعال خاص مسئول این اثرها مورد نیاز است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

اثرات بیولوژیک اسانس‌ها و عصاره‌ها

مراجع

- Abolghasemi, S., Naderi, R. and Fattahi Moghadam, M., 2020. Evaluation of genetic diversity in Iranian violet (Viola spp) populations using morphological and RAPD molecular markers. Journal of Genetic Resources, 6(2): 157-171. https://doi.org/10.22080/jgr.2020.18739.1190

- Ahmadi, F., Sadeghi, S., Modarresi, M., Abiri, R. and Mikaeli, A., 2010. Chemical composition, in vitro antimicrobial, antifungal and antioxidant activities of the essential oil and methanolic extract of Hymenocrater longiflorus Benth., of Iran. Food and Chemical Toxicology, 48(5): 1137-1144. https://doi.org/10.1016/j.fct.2010.01.028

- Aiyegoro, O.A. and Okoh, A.I., 2010. Preliminary phytochemical screening and in vitro antioxidant activities of the aqueous extract of Helichrysum longifolium DC. BMC Complementary and Alternative Medicine, 10: 21. https://doi.org/10.1186/1472-6882-10-21

- Al-Anee, R.S., Sulaiman, G.M., Al-Sammarrae, K.W., Napolitano, G., Bagnati, R., Lania, L., Passoni, A. and Majello, B,. 2015. Chemical characterization, antioxidant and cytotoxic activities of the methanolic extract of Hymenocrater longiflorus grown in Iraq. Zeitschrift für Naturforschung C, 70(9-10): 227-235. https://doi.org/10.1515/znc-2015-4145

- Asaadi, A.M. and Khoshnod Yazdi, A., 2018. Ecological properties of medicinal plant of Hymenocrater calycinus (Boiss.) Benth. in north-eastern Khorasan, Iran. Journal of Medicinal plants and By-Products, 7(2): 189-198. https://doi.org/10.22092/jmpb.2018.118147

- Asri, Y., Sadeh-Hoseinabad Ghaini, F., Vaziri, A. and Akbarzadeh, M., 2017. Essential oil composition from Hymenocrater calycinus (Boiss.) Benth. in Iran. Journal of Essential Oil Bearing Plants, 20(3): 712-719. http://dx.doi.org/10.1080/0972060X.2017.1329030

- Bondet, V., Brand-Williams, W. and Berset, C., 1997. Kinetics and mechanisms of antioxidant activity using the DPPH free radical method. LWT-Food Science and Technology, 30(6): 609-615. https://doi.org/10.1006/fstl.1997.0240

- Chang, C.C., Yang, M.H., Wen, H.M. and Chern, J.C., 2002. Estimation of total flavonoid content in propolis by two complementary colorimetric methods. Journal of Food and Drug Analysis, 10(3): 178-182. https://doi.org/10.38212/2224-6614.2748

- Doğan, M., Mohammed, F.S., Uysal, İ., Mencik, K., Kına, E., Pehlivan, M. and Sevindik, M., 2023. Total antioxidant status, antimicrobial and antiproliferative potentials of Viola odorata (Fragrant Violet). Journal of Faculty of Pharmacy of Ankara University, 47(3): 784-791. https://dx.doi.org/10.33483/jfpau.1161440

- Ghavam, M., Bacchetta, G., Castangia, I. and Manca, M.L., 2022. Evaluation of the composition and antimicrobial activities of essential oils from four species of Lamiaceae Martinov native to Iran. Scientific Reports, 12(1): 17044. https://doi.org/10.1038/s41598-022-21509-5

- Jamzad, Z., 2012. Flora of Iran:76 (Lamiaceae). Publications of Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran, 1066p. (In persian) https://www.gisoom.com/book/1875124/

- Joharchi, M.R. and Amiri, M.S., 2012. Taxonomic evaluation of misidentification of crude herbal drugs marketed in Iran. Avicenna Journal of Phytomedicine, 2(2): 105-112. https://doi.org/10.22038/ajp.2012.41

- Karioti, A., Furlan, C., Vincieri, F.F. and Bilia, A.R., 2011. Analysis of the constituents and quality control of Viola odorata aqueous preparations by HPLC-DAD and HPLC-ESI-MS. Analytical and Bioanalytical Chemistry, 399: 1715-1723. https://doi.org/10.1007/s00216-010-4473-2

- Kaundal, R., Kumar, M., Kumar, S., Singh, D. and Kumar, D., 2022. Polyphenolic profiling, antioxidant, and antimicrobial activities revealed the quality and adaptive behavior of Viola species, a dietary spice in the Himalayas. Molecules, 27(12): 3867. https://doi.org/10.3390/molecules27123867

- Moradi, H., Haddadinejad, M., Yavari, A., Azni, M.M., Musavi, S. and Hosseini, S.M.A., 2021. Comparison of morphological and phytochemical traits in some endogenous genotypes of sweet violet (Viola odorata L.) in Mazandaran and Golestan provinces. Journal of Plant Environmental Physiology, 16(63): 101-115. https://doi.org/10.30495/iper.2021.686563

- Morteza-Semnani, K., Ahadi, H. and Hashemi, Z., 2016. The genus Hymenocrater: a comprehensive review. Pharmaceutical Biology, 54(12): 3156-3163. https://doi.org/10.1080/13880209.2016.1197285

- Mozaffarian, V.A., 1996. A Dictionary of Iranian Plant Names. Moaser Publisher, Tehran Farhang, 740p. https://www.gisoom.com/book/1623365/

- Palma, J.M., RodrÃguez-Ruiz, M., Foyer, C.H. and Corpas, F.J., 2023. Subcellular compartmentalization of plant antioxidants and ROS generating systems, volume II. Frontiers in Plant Science, 14: 1224289. https://doi.org/10.3389/fpls.2023.1224289

- Payez, A.P., Deldadeh, N. and Ghiasvand, S.G., 2022. Evaluation and comparison of antimicrobial and anticancer effects of aqueous and ethanolic extracts of Viola odorata. Multidisciplinary Cancer Investigation, 6(3): 1-6. https://dx.doi.org/10.30699/mci.6.3.607-1

- Sabet Teimouri, M., Kocheki, A. and Nasueu Mahallati, M., 2016. Studding Arvane-Bezghi (Hymenocrater platystegius Rech. F.) different ecotypes at natural habitat in Khorasan Razavi province: principal component analysis. Journal of Agroecology, 8(1): 17-32. https://doi.org/10.22067/jag.v8i1.51322

- Vishal, A., Parveen, K., Pooja, S., Kannappan, N. and Kumar, S., 2009. Diuretic, laxative and toxicity studies of Viola odorata aerial parts. Pharmacologyonline, 1: 739-748. https://pharmacologyonline.silae.it/files/archives/2009/vol1/075.Vishal.pdf

- Witkowska-Banaszczak, E., Bylka, W., Matławska, I., Goślińska, O. and Muszyński, Z., 2005. Antimicrobial activity of Viola tricolor herb. Fitoterapia, 76(5): 458-461. https://doi.org/10.1016/j.fitote.2005.03.005

- Yen, G.C. and Chen, H.Y., 1995. Antioxidant activity of various tea extracts in relation to their antimutagenicity. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 43(1): 27-32. https://doi.org/10.1021/jf00049a007

- Zaynab, M., Fatima, M., Abbas, S., Sharif, Y., Umair, M., Zafar, M.H. and Bahadar, Kh., 2018. Role of secondary metabolites in plant defense against pathogens. Microbial Pathogenesis, 124: 198-202. https://doi.org/10.1016/j.micpath.2018.08.034

تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران

مقایسه فعالیت آنتی‌اکسیدانی و ضدباکتریایی عصاره گونه‌های Viola odorata L. وHymenocrater longiflorous Benth. از منطقه کوسالان استان کردستان

مراجع

مراجع

دوره 41، شماره 3 - شماره پیاپی 125
مهر 1404
صفحه 494-509

مقایسه فعالیت آنتی‌اکسیدانی و ضدباکتریایی عصاره گونه‌های Viola odorata L. وHymenocrater longiflorous Benth. از منطقه کوسالان استان کردستان

مراجع

مراجع

دوره 41، شماره 3 - شماره پیاپی 125مهر 1404صفحه 494-509

دوره 41، شماره 3 - شماره پیاپی 125
مهر 1404
صفحه 494-509