نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• مهیار گرامی ¹
• داوود اکبری نودهی ²
• محدثه امیری ³
• عماد درواخ ⁴

¹ دانشگاه غیرانتفاعی سنا

² دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائمشهر

³ گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه صنعتی اصفهان

⁴ مؤسسه آموزش عالی سنا

چکیده

سابقه و هدف: امروزه به دلیل آشکار شدن اثرهای سوء مصرف داروهای شیمیایی برای بیشتر مصرف‌کنندگان، تمایل به مصرف گیاهان دارویی افزایش قابل ملاحظه‌ای یافته است. ریحان (Ocimum basilicum L.) یکی از مهمترین گیاهان دارویی است که به دلیل داشتن متابولیت‌های ثانویه با ارزش و مهمی مانند اسانس‌ها در صنایع مختلف داروسازی بسیار مورد توجه است، اما شوری خطری جدی برای تولید آن محسوب می‌شود. شوری آب و خاک از مهمترین عوامل محدود کننده در تولید محصول هستند. با افزایش شوری خاک، فشار اسمزی افزایش یافته و گیاه برای جذب مقدار معینی آب، باید انرژی حیاتی بیشتری مصرف کند. افزایش تحمل به شوری گیاهان برای تولید غذای پایدار به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک ضروری است و می‌تواند نیاز آبشویی و هزینه‌های تولید را کاهش دهد. از آنجایی‌که استفاده از نانوذرات کلسیم سبب افزایش کارایی مصرف عناصر غذایی، کاهش سمّیت خاک، به حداقل رساندن اثرهای منفی ناشی از مصرف بیش از حد کود و کاهش تعداد دفعات کاربرد کود می‌گردد، این مطالعه به بررسی اثر نانوذره کلسیم بر خصوصیات فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی گیاه ریحان تحت شرایط تنش شوری پرداخت.
مواد و روش‌ها: تیمار نانوذره کلسیم در پنج سطح به صورت محلول‌پاشی با غلظت‌های 0، 0.25، 0.5، 1 و 1.5 گرم بر لیتر و تیمار شوری با غلظت‌های 0، 75 و 150 میلی‌مولار کلرید سدیم به همراه محلول هوگلند در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در محیط گلخانه به گیاهان داده شد. برخی خصوصیات رشدی مانند ارتفاع، تعداد برگ، سطح برگ، وزن تر و وزن خشک گیاه اندازه‌گیری شدند. برخی خصوصیات بیوشیمیایی مانند فلاونویید، قند محلول، مقدار آنتوسیانین، میزان آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان مانند کاتالاز و پراکسیداز، مقدار کلروفیل a، کلروفیل b، کلروفیل کل و مقدار کاروتنویید نیز اندازه‌گیری گردیدند. برای مقایسه میانگین‌ها از آزمون حداقل اختلاف معنی‌دار در نرم‌افزار SAS استفاده شد.
نتایج: نتایج آنالیز واریانس اثر کلسیم بر بیشتر صفات مورفولوژیک معنی‌دار بود. سطوح مختلف شوری نیز به تنهایی اثر معنی‌داری بر صفات مورد مطالعه داشت (1%>p). طبق مقایسه میانگین اثر ساده کلسیم بر رنگیزه‌های کلروفیلی، با افزایش سطح کلسیم، رنگیزه‌های کلروفیلی افزایش و فتوسنتز بهبود یافت. اثر ساده سطوح مختلف شوری بر روی برخی صفات (فنل، قند محلول، آنزیم پراکسیداز و آنتوسیانین) نشان داد که افزایش سطح شوری سبب افزایش مقدار صفات مورد مطالعه گردید، به گونه‌ای که در غلظت 150 میلی‌مولار شوری مقدار فنل با 8.02 میلی‌گرم گالیک‌اسید بر گرم وزن خشک نسبت به نمونه شاهد (5.10 میلی‌گرم) بیشترین مقدار را نشان داد. همچنین در این غلظت شوری، مقدار قند محلول با 139.9 میلی‌گرم بر گرم وزن خشک نسبت به نمونه شاهد با 110.9 میلی‌گرم بر گرم وزن خشک بیشترین مقدار را داشت. اثر متقابل کلسیم و شوری تنها بر محتوای کلروفیلی، مقدار فلاونویید‌ها و کاتالاز معنی‌دار بود (1%>p).
نتیجه‌گیری: نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر این مطلب بود که صفات فیزیولوژیک و بیوشیمیایی گیاه ریحان تحت تأثیر تنش شوری قرار گرفتند و کلسیم در برهم‌کنش با تنش شوری سبب کاهش اثرهای مخرب تنش شوری شد. بنابراین، برای بهبود عملکرد گیاه ریحان در شرایط تنش شوری، محلول‌پاشی نانوکود کلسیم در غلظت‌های مطلوب پیشنهاد می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

• گیاه دارویی
• نانوکود
• پتانسیل اسمزی
• تحمل به شوری

موضوعات

• به‌زراعی و به‌نژادی