شناسایی، معرفی، اکولوژی و دانش بومی
یونس عصری؛ مینا ربیعی
چکیده
سابقه و هدف: در اکوسیستمهای مختلف عواملی مانند ارتفاع، بارندگی، دما، روشنایی، رطوبت و عناصر غذایی خاک بهعنوان متغیرهای مهم بر متابولیسم و تجمع متابولیت‌های ثانویه تأثیر می‌گذارند. بنابراین شناخت عوامل تأثیرگذار بر مواد مؤثره گیاهان دارویی حائز اهمیت است. بر این اساس پژوهشگران در تلاش هستند تا با ارائه روشهای مختلف، ...
بیشتر
سابقه و هدف: در اکوسیستمهای مختلف عواملی مانند ارتفاع، بارندگی، دما، روشنایی، رطوبت و عناصر غذایی خاک بهعنوان متغیرهای مهم بر متابولیسم و تجمع متابولیت‌های ثانویه تأثیر می‌گذارند. بنابراین شناخت عوامل تأثیرگذار بر مواد مؤثره گیاهان دارویی حائز اهمیت است. بر این اساس پژوهشگران در تلاش هستند تا با ارائه روشهای مختلف، تولید مواد مؤثره را افزایش دهند. ازجمله میتوان به تحقیقات انجام شده در زمینه تأثیر عوامل اکولوژیکی بر ترکیبهای اسانس جمعیت‌های مختلف Nepeta crispa، Salvia sharifii، Satureja rechingeri و Stachys pilifera اشاره کرد. در این پژوهش رابطه بین پارامترهای اقلیمی، توپوگرافی و ادافیکی بهعنوان عوامل مهم و اثرگذار بر صفات مورفولوژیکی و ترکیبهای اسانس گونه اندمیک دارویی Dracocephalum ghahremanii Jamzad بررسی شد.مواد و روشها: سه رویشگاه D. ghahremanii در استان سمنان با شرایط محیطی مختلف انتخاب شد و در هر یک 15 پلات 4 مترمربعی به روش تصادفی سیستماتیک مستقر گردید. در هر پلات ارتفاع گیاه، قطر تاجپوشش، سطح تاجپوشش، زی‌توده و سطح برگ گونه مورد بررسی اندازهگیری شد. سرشاخههای گلدار با سه تکرار از رویشگاههای طبیعی جمعآوری و با دستگاه کلونجر به روش تقطیر با آب اسانسگیری گردید. ترکیبهای اسانس با استفاده از کروماتوگراف گازی فوق سریع (GC-FID) و کروماتوگراف گازی متصل به طیفسنج جرمی (GC/MS) شناسایی شد. در هر رویشگاه، پنج نمونه خاک بهطور تصادفی از داخل پلاتها برداشت شد و برخی پارامترهای فیزیکی و شیمیایی خاک شامل واکنش خاک، هدایت الکتریکی، ماده آلی، نیتروژن، فسفر، پتاسیم، آهک و بافت خاک اندازهگیری شد. تجزیه واریانس و مقایسه میانگین دادهها با استفاده از نرم‌افزار SPSS انجام شد. مهمترین عوامل محیطی اثرگذار بر صفات مورفولوژیکی و ترکیبهای اسانس با استفاده از روش آنالیز همبستگی در نرم‌افزار SPSS و روش تجزیه مؤلفههای اصلی (PCA) در نرم‌افزار Minitab تعیین شد. جایگاه حفاظتی این گونه با استفاده از روش IUCN و براساس معیارهای میزان حضور (EOO) و سطح تحت اشغال (AOO) با استفاده از نرم‌افزار GeoCAT و دادههای مربوط به اندازه جمعیت و کیفیت رویشگاه تعیین شد.نتایج: مقایسه میانگین صفات مورفولوژیکی D. ghahremanii نشان داد که بیشترین و کمترین مقادیر صفات مورفولوژیک بهترتیب به منطقه تاش با ارتفاع 3043 متر و منطقه تنگ کاورد با ارتفاع 2032 متر مربوط است. تجزیه واریانس مقادیر صفات مورفولوژیک نیز نشان داد که بین گیاهان سه منطقه از نظر سطح برگ در سطح 1% و از نظر ارتفاع گیاه، قطر تاجپوشش، سطح تاجپوشش و زی‌توده در سطح 5% اختلاف معنیداری وجود دارد. تجزیه اسانس گونه D. ghahremanii نشان داد که ترکیب شیمیایی آن در سه منطقه دارای اختلاف است. در منطقه تنگ کاورد، سیس-بتا-فارنسن، ترانس-کادینا-1(6)، 4-دیان و بتا-کاریوفیلن، در منطقه دیباج، سیس-بتا-فارنسن، ترانس-کادینا-1(6)، 4-دیان و کاریوفیلن اکسید و در منطقه تاش، کاریوفیلن اکسید، آلفا-وتیون و کارون هیدرات بهعنوان ترکیبهای اصلی شناسایی شدند. تجزیه واریانس ترکیبهای اسانس مشترک رویشگاههای این گونه نیز نشان داد که بین میانگین این ترکیبها در سطح 0.1% اختلاف معنیداری وجود دارد. پارامترهای فیزیکی و شیمیایی خاک رویشگاههای D. ghahremanii اختلافات محسوسی داشتند. تجزیه واریانس مقادیر این پارامترها نشان داد که بین سه منطقه از نظر ماده آلی، نیتروژن، فسفر، پتاسیم، آهک، ماسه و سیلت در سطح 0.1% ، اسیدیته در سطح 1% و هدایت الکتریکی و رس در سطح 5% اختلاف معنیداری وجود دارد. همبستگی بین خصوصیات این گونه با برخی از عوامل محیطی نشان داد که ارتفاع از سطح دریا، بارندگی سالانه، دمای سالانه، حداقل دمای سردترین ماه، حداکثر دمای گرمترین ماه، آهک، ماده آلی، نیتروژن، فسفر، ماسه و سیلت بیشترین همبستگی معنیدار را با صفات مورفولوژیک و ترکیبهای اسانس دارند. با توجه به اینکه سطح تحت اشغال این گونه در جمعیت‌های مطالعه‌شده AOO 0.750 کیلومترمربع و محدوده حضور آن در استان 691.046 EOO کیلومترمربع است، جایگاه حفاظتی آن در ایران در بحران انقراض (CR) تعیین گردید.نتیجه‌گیری: بهعنوان نتیجه‌گیری کلی، میتوان چنین بیان کرد که افزایش ارتفاع باعث افزایش خصوصیات عملکردی (مورفولوژی و فیتوشیمی) گیاه D. ghahremanii شده است. با وجود تشابه نسبی ترکیبهای اصلی در اسانس این گونه، ترکیب اسانس (درصد اجزاء اصلی و جزئی) در سه منطقه بررسیشده متفاوت بود. در بین پارامترهای محیطی، ارتفاع از سطح دریا، بارندگی سالانه، ماده آلی، نیتروژن، فسفر، پتاسیم و سیلت مهمترین عوامل مؤثر بر صفات مورفولوژیکی و درصد ترپنهای اکسیژندار این گونه بودند که میتواند گویای اهمیت رویشگاههای مرتفع به لحاظ محتوای اسانس و ترکیبهایی با خواص آنتی اکسیدانی بالاتر برای این گیاه باشد. براساس این یافتهها، حداکثر دمای گرمترین ماه، حداقل دمای سردترین ماه، حداقل دمای مطلق، آهک و ماسه نیز مهمترین پارامترهای مؤثر بر درصد ترپنهای هیدروکربنی بودند. این نتایج برای استحصال اسانس D. ghahremanii از رویشگاههای طبیعی، یا برای کشت تجاری این گیاه با هدف استخراج ترکیبهای ثانویه موجود در اسانس آن میتواند حائز اهمیت باشد.
فرزانه قاسمی؛ عادل جلیلی؛ یونس عصری
چکیده
درمنه (Artemisia) مهمترین جنس تیره کاسنی است که شامل حدود 400 گونه در دنیا می‌باشد. گونه‌های این جنس به لحاظ داشتن خواص دارویی با اهمیت هستند. در ایران حدود 34 گونه از این جنس وجود دارد. بخشهای هوایی گونه‌های درمنه، Artemisia biennis، Artemisia oliveriana، Artemisia aucheri؛ Artemisia persica وArtemisia scoparia در فصل گلدهی از رویشگاههای مختلف منطقه کاشان برداشت گردید. اسانس ...
بیشتر
درمنه (Artemisia) مهمترین جنس تیره کاسنی است که شامل حدود 400 گونه در دنیا می‌باشد. گونه‌های این جنس به لحاظ داشتن خواص دارویی با اهمیت هستند. در ایران حدود 34 گونه از این جنس وجود دارد. بخشهای هوایی گونه‌های درمنه، Artemisia biennis، Artemisia oliveriana، Artemisia aucheri؛ Artemisia persica وArtemisia scoparia در فصل گلدهی از رویشگاههای مختلف منطقه کاشان برداشت گردید. اسانس این گونهها با روش تقطیر با آب استخراج شد و اجزای آن با روش کروماتوگرافی (GC) و کروماتوگرافی متصل به طیفسنجی جرمی (GC/MS) تجزیه و تحلیل و شناسایی شد. ترکیبهای اصلی گونه‌های A. biennis، آلفا- هیماکالن (%58.74)، A. scoparia، کاپیلین (%23.32)، A. persica،سیس-سابینن هیدرات استات (%76.74)، A. aucheri کامفور (% 22.87)، بودند، A. oliveriana، آلفا-توجون (% 43.32). ترکیبهای 1و8-سینئول و پارا – سیمن در این گونهها مشترک بودند.
