فیتوشیمی (استخراج، شناسایی و اندازه گیری مواد موثره)
فهیمه قرایی؛ منیره چنیانی؛ علی گنجعلی
چکیده
سابقه و هدف: کلپوره (.Teucrium polium L)، گیاهی علفی از تیره نعناع است که مصارف دارویی فراوانی در طب سنتی دارد. در سال‌های اخیر اثرهای دارویی متعدد مانند ضددیابت، ضدسرطان، ضداسپاسم، کاهش‌دهنده چربی و فشار خون آن گزارش شده است. بنابراین کشت این گیاه در شرایط آزمایشگاهی برای حفظ بقاء، تکثیر و افزایش متابولیت‌های ثانویه این گونه ضروریست. از ...
بیشتر
سابقه و هدف: کلپوره (.Teucrium polium L)، گیاهی علفی از تیره نعناع است که مصارف دارویی فراوانی در طب سنتی دارد. در سال‌های اخیر اثرهای دارویی متعدد مانند ضددیابت، ضدسرطان، ضداسپاسم، کاهش‌دهنده چربی و فشار خون آن گزارش شده است. بنابراین کشت این گیاه در شرایط آزمایشگاهی برای حفظ بقاء، تکثیر و افزایش متابولیت‌های ثانویه این گونه ضروریست. از راهکارهای اساسی، استفاده از تازن‌ها در تکنیک کشت بافت گیاهی یکی از پرکاربردترین روش‌ها برای افزایش متابولیت‌های ثانوی-دارویی است. کیتوسان بیوپلیمری است که سبب القای پاسخ‌های دفاعی، افزایش فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان و مسیر فنیل‌پروپانوئید و تجمع ترکیبات فنلی می‌شود. در این پژوهش با هدف بهینه‌سازی تولید متابولیت‌های ثانوی و افزایش ظرفیت آنتی‌اکسیدانی، اثر تازن زیستی کیتوسان بر برخی ترکیبات فنلی گیاه کلپوره در شرایط کشت درشیشه مطالعه شد.مواد و روش‌ها: به این منظور ریزنمونه برگ از گیاه کلپوره نگهداری شده در شرایط هیدروپونیک و تغذیه‌شده با محلول هوگلند، تهیه شد و بعد از سترون کردن با سدیم هیپوکلرید 5% (v/v) و اتانول 70% (v/v)، برش‌های میانی از ریزنمونه برگ تهیه گردید و در محیط کشت موراشیگ و اسکوگ (MS) حاوی غلظت‌های مجزا و تلفیقی هورمون‌های بنزیل آمینوپورین (BAP) (1 و 1.5 میلی‌گرم در لیتر) و نفتالن استیک اسید (NAA) (0.5 میلی‌گرم در لیتر) قرار داده شد. نمونه‌ها به مدت چهار هفته در شرایط تاریکی و دمای 25 درجه سانتی‌گراد نگهداری شدند. با ظهور نشانه‌های کال‌زایی، نمونه ها به شرایط نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی منتقل شدند و در پایان هفته ششم، عملیات واکشت پینه‌های القاء شده انجام شد. پینه‌ها با غلظت‌های مختلف (صفر، 50، 100 و 150 میلی‌گرم در لیتر) تازن زیستی کیتوسان تیمار شدند. پس از گذشت 8 هفته از رشد پینه‌ها، پینه‌های سبز جمع‌آوری و در فریزر منفی 20 درجه سانتی‌گراد نگهداری شدند. به‌منظور تهیه عصاره نهایی برای سنجش‌های بیوشیمیایی، عصاره گیری از پینه‌های سبز انجام شد و از این عصاره برای اندازه‌گیری مقادیر ترکیبات فنلی (فنل، فلاونوئید، فلاون و اسیدهای فنلی) و فعالیت آنتی‌اکسیدانی به‌روش فعالیت جاروب‌کنندگی رادیکال آزاد DPPH و سنجش قدرت کاهشی FRAP و سنجش میزان فعالیت آنزیم فنیل‌آلانین آمونیالیاز (PAL) استفاده شد.نتایج: نتایج حاصل از تجزیه‌وتحلیل داده‌ها نشان داد که کاربرد کیتوسان در چهار غلظت (صفر، 50، 100 و 150 میلی‌گرم در لیتر) و تمامی تیمارهای هورمونی ( BAP1, BAP1.5, BAP1.5+NAA0.5میلی‌گرم در لیتر)، سبب تأثیر افزایشی معنی‌دار در محتوی ترکیبات فنلی و ظرفیت آنتی‌اکسیدانی و فعالیت آنزیم PAL نسبت به نمونه شاهد در پینه‌های سبز القاء شده کلپوره شد. به‌طوری که تیمار همزمان و تلفیقی هورمون BAP در غلظت 1.5 میلی‌گرم در لیتر به‌همراه هورمون NAA در غلظت 0.5 میلی‌گرم در لیتر به‌همراه تیمار 100 میلی‌گرم در لیتر تازن زیستی کیتوسان در پینه‌های سبز القاء شده کلپوره در کشت درشیشه، موجب بیشینه محتوی مشتقات فنلی (1884.95 برای فنل، 936.65 برای o-دی‌فنل، 1462.28 برای فلاونوئید، 631.07 برای فلاون و 662.41 برای اسیدهای فنلی برحسب میلی‌گرم در 100 گرم وزن‌خشک) گردید. براساس تحلیل آماری داده‌ها و مقایسه میانگین داده‌ها مشخص شد که ظرفیت‌های آنتی‌اکسیدانی اندازه‌گیری شده برمبنای آزمون DPPH و FRAP، به‌ترتیب موجب افزایش 68.34 و 71.92 درصدی نسبت به نمونه شاهد شد. فعالیت آنزیم PAL نیز به‌طور قابل‌توجهی افزایش 65.81 درصدی را نسبت به نمونه شاهد در پینه‌های القاء شده کلپوره نشان داد.نتیجه‌گیری: با توجه به اهمیت گیاه دارویی کلپوره، بکارگیری کیتوسان در نقش یک تازن‌زیستی موفق میتواند باعث افزایش سنتز متابولیت‌های ثانوی-مشتقات فنلی و به‌دنبال آن افزایش توان آنتی‌اکسیدانی و افزایش فعالیت آنزیم PAL در پینه کلپوره در شرایط in vitro گردد.
