جایگاه اقتصادی – اجتماعی گیاهان دارویی و معطر
رضا عرفانزاده؛ سید حمزه حسینی؛ نرجس یوسفی
چکیده
سابقه و هدف: منطقه چمستان در غرب استان مازندران از لحاظ اکولوژیکی و فرهنگی از تنوع ویژه‌ای برخوردار است. در همین راستا، این مطالعه با هدف بررسی و ثبت دانش اتنوفارماکولوژی گیاهان دارویی منطقه چمستان در استان مازندران انجام شد. در این منطقه تاکنون گزارش اتنوبوتانی ثبت نشده است و شناسایی و معرفی گیاهان دارویی می‌تواند به بهبود شرایط ...
بیشتر
سابقه و هدف: منطقه چمستان در غرب استان مازندران از لحاظ اکولوژیکی و فرهنگی از تنوع ویژه‌ای برخوردار است. در همین راستا، این مطالعه با هدف بررسی و ثبت دانش اتنوفارماکولوژی گیاهان دارویی منطقه چمستان در استان مازندران انجام شد. در این منطقه تاکنون گزارش اتنوبوتانی ثبت نشده است و شناسایی و معرفی گیاهان دارویی می‌تواند به بهبود شرایط بهداشتی و درمانی این منطقه کمک کند.
مواد و روشها: اطلاعات اتنوفارماکولوژیکی گیاهان دارویی این منطقه با استفاده از پرسشنامه نیمهساختاریافته، در بهار 1402 جمع‌آوری شد. شهر چمستان در حاشیه جنگل‌های طبیعی شمالی قرار دارد. پس از تقسیم‌بندی شهر به دو بخش شهری و روستایی و با استفاده از اطلاعات راهنمایان محلی، نمونه‌هایی از منطقه انتخاب شد و اطلاعات با استفاده از مصاحبه‌های نیمهساختاریافته، بحث‌های گروهی و پیاده‌روی میدانی جمع‌آوری گردید. در کل 24 نفر (13 مرد و 11 زن) در این مطالعه شرکت کردند که از این 24 نفر، 20 نفر به‌طور تصادفی انتخاب شدند و 4 نفر از مطلعان کلیدی به‌صورت هدفمند انتخاب شدند. برای جمع‌آوری داده‌ها، از پرسشنامه نیمهساختاریافته، بحث‌های گروهی و پیاده‌روی میدانی استفاده شد. مشخصات جمعیتی افراد شامل سطح تحصیلات، جنسیت، گروه سنی ثبت شده و در نظر گرفته شد. هدف اصلی از این مطالعه، دستیابی به دانش بومی و کاربردهای سنتی برای شناسایی نمونه‌های دارویی است. برای این منظور، اطلاعات از افراد بومی منطقه، عطارها و افراد آگاه در زمینه طب سنتی و گیاهان دارویی جمع‌آوری و مصاحبه‌های لازم انجام شد. برای بررسی کمّی اطلاعات اتنوبوتانیکی دانش بومی گیاهان دارویی، با استفاده از نرم‌افزار (MS Excel 2021) طبقه‌بندی شده از الگوهای آماری توصیفی شامل فراوانی نسبی نقل قول‌ها، ارزش استفاده و شاخص اجماع مطلعان استفاده گردید.
نتایج: در این مطالعه گیاهان دارویی جمع‌آوری شده متعلق به 21 خانواده بود که سهم خانواده‌های Lamiaceae، Rosaceae، Apiaceae، Amaryllidaceae و Brassicaceae با 6/28، 19، 19، 3/14 و 5/9 درصد بیشتر است. بیشترین فراوانی نسبی نقل‌قول بهترتیب مربوط به آویشن، گل‌گاوزبان، گزنه و تِرِم است. در طبقه‌بندی بین‌المللی مراقبت‌های اولیه، بیشترین توافق اطلاعات مربوط به سه گروه بیماری‌های گوارشی، عصبی و کلیه بود. همچنین بیشترین قسمت دارویی مورد استفاده گیاهان در این منطقه اندام هوایی (برگ و گل) با 30 و 13 درصد و کمترین قسمت دارویی مورد استفاده پوست و ریشه گیاهان با 3% بوده است. براساس یافته‌های این مطالعه، بیشترین فراوانی نسبی نقل‌قول (RFC) بهترتیب مربوط به آویشن، گل گاوزبان، گزنه و تِرِم بود. توافق بیشترین میزان اطلاعات در مورد بیماری‌های گوارشی، عصبی و کلیه با مقادیر IFC (0.6، 0.5 و 0.3) بین اطلاع‌رسانان مشاهده شد. بیشترین گزارش مصرف از گونه‌های آویشن (Thymus serpyllum)، گل گاوزبان (Echium amoenum)، گزنه (Urtica dioica) و پونه کوهی (Mentha mozaffariani) است. گیاهان خانواده Lamiaceae معمولاً اثرهای مثبتی روی مشکلات گوارشی دارند. علاوه‌بر مصرف دارویی، مردم شهر چمستان از گیاهان زیادی به‌عنوان سبزی به‌صورت خام و یا ترکیب با پلو استفاده می‌کنند که تمامی گیاهان مانند اوجی (Mentha pulegium)، الیما (Allium ampeloprasum)، برف لیم (Ficaria fascicularis)، والک (Allium ursinum)، اسا (Rumex elbursensis) و آشکنی (Amaranthus retroflexus) از نظر مواد مؤثره هم بسیار غنی هستند.
نتیجه‌گیری: در این منطقه، به‌دلیل تنوع و غنای بالای گیاهان دارویی و ارتباط نزدیک مردمان بومی با طبیعت، استفاده گسترده از گیاهان درمانی و تأمین نیازهای زندگی مورد انتظار بود. اما انتقال دانش بین نسل‌ها به‌طور کامل انجام نشده، احتمالاً به‌دلیل تغییرات در سبک زندگی مردم و شهرنشینی است. با توجه به فلور غنی و دانش بومی محلی، توصیه می‌شود که اقدامات حمایتی برای شناسایی، حفظ و افزایش تعداد گونه‌های دارویی ارزشمند انجام شود. جمع‌آوری و ثبت دانش این منطقه، به‌ویژه از افراد مسن، بسیار ضروری به‌نظر می‌رسد.
زراعت و باغبانی
بابک بحرینی نژاد؛ فاطمه سفیدکن؛ محمدحسین لباسچی؛ زهرا جابرالانصار
چکیده
سابقه و هدف: آگاهی از تغییرات کمّی و کیفی گیاهان دارویی در طول زمان یکی از مهمترین اهداف مدیریت کشاورزی است. گیاه مرزه موتیکا با نام علمی Satureja mutica Fisch. & C.A. Mey. یکی از گونه‌های دارویی ارزشمند است که به‌صورت خودرو در ایران رویش دارد. این مطالعه با هدف بررسی تأثیر بسترهای مختلف کاشت بر تغییرات ویژگیهای رویشی، عملکرد، اسانس و ترکیبات ...
بیشتر
سابقه و هدف: آگاهی از تغییرات کمّی و کیفی گیاهان دارویی در طول زمان یکی از مهمترین اهداف مدیریت کشاورزی است. گیاه مرزه موتیکا با نام علمی Satureja mutica Fisch. & C.A. Mey. یکی از گونه‌های دارویی ارزشمند است که به‌صورت خودرو در ایران رویش دارد. این مطالعه با هدف بررسی تأثیر بسترهای مختلف کاشت بر تغییرات ویژگیهای رویشی، عملکرد، اسانس و ترکیبات آن در طول سال‌های مختلف رویش در گونه مرزه موتیکا در شرایط دیم اجرا شد.مواد و روشها: آزمایش در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی به مدت سه سال (1399-1397) در شرایط دیم شهرستان فریدونشهر-استان اصفهان انجام شد. بستر کاشت به‌عنوان پلات اصلی شامل کود گاوی (30 تن در هکتار)، کاه گندم (10 تن در هکتار) و شاهد (بدون کود گاوی و کاه گندم) بود. کشت نشاء پس از آماده‌سازی مزرعه در کف جوی‌های ایجاد شده به فاصله 50×50 سانتی‌متر از یکدیگر انجام شد. در طول فصل رشد و در زمان 50% گلدهی صفات مورد بررسی شامل وزن خشک کل گیاه، وزن خشک برگ و ساقه، ارتفاع گیاه، قطر بوته، مساحت تاجپوشش برای هر بوته و تاجپوشش در هر مترمربع زمین و تعداد ساقه در هر بوته اندازه‌گیری شد. برای اسانس‌گیری، سرشاخه گلدار گیاهان در مرحله گلدهی کامل برداشت شد و پس از خشک شدن در سایه به روش تقطیر با آب اسانس‌گیری گردید. پس از تعیین بازده اسانس براساس وزن خشک گیاه، اسانس‌ها به‌وسیله کروماتوگرافی گازی و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف‌سنج جرمی در آزمایشگاه فیتوشیمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور تجزیه و شناسایی گردید. برای انجام محاسبات آماری از برنامه رایانه‌ای SAS و برای مقایسه میانگین‌ها از آزمون LSD استفاده شد.نتایج: تجزیه واریانس داده‌ها نشان داد که اثرهای بستر، سال و اثرهای متقابل آنها بر روی صفات اندازه‌گیری شده در بسیاری از موارد معنی‌دار بود. نتایج نشان داد که بیشترین مقادیر ارتفاع گیاه، قطر بوته، تاجپوشش و تعداد ساقه در هر بوته در سال نخست در تیمار کود حیوانی و در سال پایانی در تیمار شاهد دیده شد. بیشترین مقادیر وزن خشک کل و برگ، عملکرد اسانس و بازده اسانس بهترتیب با 1427، 891 و 42 کیلوگرم در هکتار و 4.67% در سال سوم در تیمار بستر شاهد مشاهده شد. مهمترین ترکیبات شناسایی شده تیمول، کارواکرول، پارا-سیمن و گاما-ترپینن بودند. مقادیر هریک از این ترکیبات تحت تأثیر اثرهای بستر و سال رویش قرار گرفت. به‌طوری که در مورد پارا-سیمن بیشترین مقدار بدست آمده در سال اول در تیمار کاه بود. بیشترین مقادیر گاما-ترپینن در هر سه تیمار بستر کشت در سال آخر رویش مشاهده شد. مرزه موتیکا دارای مقادیر قابل توجهی تیمول بود و روند تغییرات در بین تیمارهای بستر و در طول سال‌های رویش بسیار اندک بود. بیشترین مقادیر کارواکرول در تیمار کاه و کود حیوانی در سال دوم رویش بود. نتایج ضرایب همبستگی نشان داد که مهمترین صفات تأثیرگذار بر عملکرد اسانس شامل وزن خشک کل، برگ و ساقه و بازده اسانس بودند. از سوی دیگر، تغییرات تیمول با پارا-سیمن و کارواکرول با گاما-ترپینن با یکدیگر نسبت معکوس داشتند.نتیجه‌گیری: در مجموع، برای تولید مرزه موتیکا در شرایط دیم و مشابه با این پژوهش اگرچه بکارگیری کودهای دامی و کاه بر تولید عملکرد محصول و اسانس آن طی سال‌های اول و دوم تأثیرگذار بودند اما در سال سوم این اثرگذاری کاهش یافت و تیمار شاهد نسبت به تیمارهای کاه و کود برتری داشت.
شناسایی، معرفی، اکولوژی و دانش بومی
سید حمزه حسینی؛ نرجس یوسفی؛ فرنوش فتاحی
چکیده
سابقه و هدف: بررسی و ثبت دانش اتنوبوتانی گیاهان دارویی، باعث حفظ میراث علمی نحوه استفاده از گیاهان دارویی و معطر می‌شود. این دانش منحصر به فرد و ارزشمند به‌صورت سنتی از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است، اما با مدرن شدن جوامع در حال فراموشی است. در همین راستا، این تحقیق با هدف شناسایی و معرفی گیاهان دارویی مورد استفاده ساکنان محلی، فرهنگ‌ها ...
بیشتر
سابقه و هدف: بررسی و ثبت دانش اتنوبوتانی گیاهان دارویی، باعث حفظ میراث علمی نحوه استفاده از گیاهان دارویی و معطر می‌شود. این دانش منحصر به فرد و ارزشمند به‌صورت سنتی از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است، اما با مدرن شدن جوامع در حال فراموشی است. در همین راستا، این تحقیق با هدف شناسایی و معرفی گیاهان دارویی مورد استفاده ساکنان محلی، فرهنگ‌ها و روش های کاربرد و زمینه درمانی گیاهان مذکور در شهرستان پاسارگاد استان فارس انجام شد. در این شهرستان، استفاده از داروهای گیاهی به‌ویژه با وجود عشایر ایل باصری سنتی رایج است.مواد و روشها: برای شناخت از عوامل مؤثر بر تمایز و تفکیک منطقه از قبیل شرایط اکولوژیکی، فرهنگی، تاریخی و کاربری اراضی، ابتدا بازدید میدانی از منطقه پاسارگاد انجام شد. اطلاعات اتنوبوتانی با استفاده از پرسشنامه نیمهساختاریافته و مصاحبه با افراد مطلع انجام شده است. در مجموع 101 مطلع در مطالعه مشارکت داده شدند. پس از تقسیم‌بندی منطقه به دو بخش مرکزی (سعادشهر) و مادرسلیمان و استفاده از اطلاعات راهنماهای محلی، مناطق هدف برای نمونه‌برداری نیز مشخص شدند. اطلاعات جمعیت‌شناختی افراد شامل سطح تحصیلات، جنسیت، گروه سنی و ثبت شده در نظر گرفته شد. هدف اصلی از این تحقیق، دستیابی به دانش بومی و کاربردهای سنتی برای شناسایی نمونه‌های دارویی است. در این راستا، اطلاعات از افراد بومی منطقه، عطارها و افراد آگاه در زمینه طب سنتی و گیاهان دارویی جمع‌آوری و مصاحبه‌های لازم انجام شد. برای بررسی کمّی اطلاعات اتنوبوتانیکی، دانش بومی گیاهان دارویی با استفاده از نرم‌افزار (Excel 2021) طبقه‌بندی شد. شاخصهای کمّی که در مطالعات اتنوبوتانی مورد استفاده قرار می‌گیرد، امکان انتخاب مهمترین گونه‌های گیاهان دارویی را برای انجام پژوهش‌های دارویی فراهم می‌نماید. در همین راستا، تجزیه‌وتحلیل کمّی اطلاعات اتنوبوتانی دانش بومی گیاهان دارویی با استفاده از شاخص‌هایی شامل فراوانی نسبی نقل قول‌ها (RFC)، ارزش استفاده (UV)، اهمیت فرهنگی (CI) و شاخص اجماع مطلعان (ICF) انجام شد.نتایج: گیاهان جمع‌آوری شده متعلق به 18 خانواده بودند که بیشترین فراوانی بهترتیب مربوط به خانواده‌های Lamiaceae، Apiaceae، Asteraceae، Amaryllidaceae، Rosaseae، Fabaceae و Malvaceae بود. رایج‌ترین شکل مصرف داروهای گیاهی به‌صورت جوشانده (30%) و پس از آن دم کرده (30%) و پختن (15%) بود. بیشترین اندام دارویی مورد استفاده گیاهان در این منطقه، بهترتیب مربوط به برگ و گل با 44% و 21% بود. براساس یافته‌های این مطالعه، بیشترین فراوانی نسبی نقل قول (RFC) را آویشن شیرازی، Stachys inflate و Prangos ferulacea به خود اختصاص دادند. گیاهان با بیشترین شاخص اهمیت فرهنگی در منطقه شامل گونه‌هایی بودند که نشان‌دهنده اهمیت بالای آنها در فرهنگ استفاده از گیاهان دارویی در منطقه هستند. مردم محلی منطقه از دو گونه Zataria multiflora و Matricaria chamomilla استفاده می‌کردند. بیماری‌های ثبت شده و کاربردهای سنتی از گیاهان دارویی براساس طبقه‌بندی بین‌المللی مراقبت‌های اولیه (ICPC-2) کلاس‌بندی شدند. شاخص ICF در 9 طبقه بیماری با استفاده از گزارش استفاده و تعداد گونه مورد استفاده برای هر طبقه بیماری محاسبه گردید. بدین صورت که 9 دسته بیماری شامل گوارشی (GAS-D)، تنفسی (RES-R)، عصبی (NER-N)، پوست و مو (DER-S)، عمومی و نامشخص (OTH-A)، اورولوژی و کلیه (URO-U)، غدد درون ریز/ متابولیک و تغذیه ((MET-T، بیماری‌های زنان (GYN-X) و قلبی عروقی (CAR-K) تعیین شد. بیشترین میزان ICF مربوط به سه گروه بیماری‌های گوارشی، تنفسی و عصبی با مقدار ICF (92/0) بود.نتیجه‌گیری: سطح بالای ICF بیماری‌های گوارشی، به دلیل گزارش استفاده بالای گیاهان Zataria multiflora،Carum copticum، Stachys inflate، Prangos ferulaceae، Pistacia atlantica و Glycyrrhiza glabra برای اختلالات گوارشی است. رتبه دوم ICF بیماری‌های تنفسی تحت تأثیر گزارش استفاده بالای گونه‌های گیاهی Zataria multiflora، Achillea eriophora، Althaea officinalis، Malva sylvestris، Salvia officinalis و Stachys lavandulifolia می‌باشد. همچنین گزارش استفاده بالای گونه‌های گیاهی Matricaria chamomilla، Salvia officinalis، Rosa damaescena و Ballota oucheri دلیل رتبه بالای بیماری‌های عصبی در این منطقه است. این موضوع دلیلی بر استفاده گسترده از گیاهان دارویی این منطقه برای درمان این بیماری‌هاست که می‌تواند دلایل اکولوژیکی و جامعه‌شناختی داشته باشد.
جایگاه اقتصادی – اجتماعی گیاهان دارویی و معطر
بهناز عطائیان؛ سهراب مرادی؛ کامران شایسته؛ سهیلا موسی
چکیده
سابقه و هدف: توجه به فرآورده‌های فرعی جنگل‌ها و مراتع به‌ویژه گیاهان دارویی می‌تواند سبب توسعه پایدار و تقویت جنبه‌های اقتصادی و اشتغال برای جوامع محلی و بهره‌برداران گردد. گیاهان دارویی نقش به‌سزایی در سلامت جامعه و درمان بیماری‌ها دارند. عدم توجه به حفظ ذخایر توارثی دارویی در عرصه‌های منابع طبیعی، پیامدهای فاجعه‌باری را ...
بیشتر
سابقه و هدف: توجه به فرآورده‌های فرعی جنگل‌ها و مراتع به‌ویژه گیاهان دارویی می‌تواند سبب توسعه پایدار و تقویت جنبه‌های اقتصادی و اشتغال برای جوامع محلی و بهره‌برداران گردد. گیاهان دارویی نقش به‌سزایی در سلامت جامعه و درمان بیماری‌ها دارند. عدم توجه به حفظ ذخایر توارثی دارویی در عرصه‌های منابع طبیعی، پیامدهای فاجعه‌باری را در زیر بخش منابع طبیعی کشور در پی خواهد داشت که از آن جمله می‌توان به روند سریع انقراض گونه‌ها و فرسایش شدید ژنتیکی اشاره کرد. ازاین‌رو، این مطالعه با هدف برآورد ارزش حفاظتی و تمایل به پرداخت افراد برای حفاظت و احیای گیاهان دارویی انجام شده است.مواد و روشها: منطقه ثلاث باباجانی در غرب استان کرمانشاه برای انجام این پژوهش انتخاب شده است. پوشش گیاهی این منطقه عمدتاً به‌صورت مشجر بوده و در واقع قسمت اعظم مساحت منطقه را جنگل‌های انبوه دربر گرفته است. منطقه ثلاث باباجانی به دلیل برخورداری از توپوگرافی متنوع شاهد انواع رویشگاههای جنگلی و گیاهان دارویی مرتعی و جنگلی است. آنغوزه، آویشن، زالزالک، افسنطین، سریش، نسترن کوهی، بابونه، بنفشه معطر، بلوط، چویل، کنگر، پونه، شیرین‌بیان و ... ازجمله گیاهان دارویی این منطقه است. از روش ارزش‌گذاری مشروط برای برآورد ارزش‌های غیراستفاده‌ای (حفاظتی) گیاهان دارویی در این مطالعه استفاده گردید. همچنین برای اندازه‌گیری تمایل به پرداخت افراد برای حفاظت از گیاهان دارویی منطقه، از پرسشنامه انتخاب دوگانه دوبعدی استفاده شد. پرسشنامه در دو بخش شامل ویژگیهای اجتماعی- اقتصادی افراد (سن، جنسیت، میزان تحصیلات، شغل، تعداد افراد خانواده، میزان درآمد و سایر ویژگیهای پاسخگویان) و سؤالات مربوط به میزان تمایل به پرداخت پاسخگویان طراحی شد. نمونه‌گیری به صورت تصادفی ساده و از بین ساکنان منطقه ثلاث باباجانی در سال 1396 انتخاب شده است. تعداد نمونه با استفاده از فرمول کوکران353 پرسشنامه تعیین شده است. برای اندازه‌گیری میزان تمایل به پرداخت افراد، از مدل لوجیت استفاده شد و براساس روش بیشینه راست‌نمایی، پارامترهای این مدل برآورد شده است.نتایج: نتایج نشان داد که 64% از افراد مصاحبه‌شونده مرد و 36% آنان را زنان تشکیل میدهند. متوسط سنی پاسخگویان 88/27 سال، میانگین بعد خانوار پاسخگویان 46/4 و حداقل و حدکثر آنها بهترتیب 1 و 10 نفر است. نتایج نشان داد بیش از 76% افراد(269 نمونه)، حاضر به پرداخت مبلغی برای حفاظت و احیاء گیاهان دارویی هستند و متوسط تمایل به پرداخت سالیانه هر فرد برای حفاظت و احیاء گیاهان دارویی در حدود 5269 تومان (با توجه به میانگین بُعد خانوار (4.46 نفر) برابر 23500 تومان برای هر خانوار در سال) بدست آمده است. متغیرهای بُعد خانوار و میزان پیشنهاد با اطمینان 95% دارای اثر منفی معنی‌دار و متغیرهای درآمد، جنسیت، میزان تحصیلات، حامی حفاظت از منابع طبیعی (علاقه به محیط‌زیست) و شناخت حفاظت از گیاهان دارویی و ارتباط آن با توسعه پایدار (دانش و آگاهی حفاظتی محیط‌زیست) با اطمینان 95% از مهمترین عوامل تأثیرگذار مثبت معنی‌دار بر تمایل به پرداخت افراد برای حفاظت از گیاهان دارویی هستند. متغیرهای سن، وضعیت تأهل، شغل، عضویت در سازمان‌های زیست محیطی و نگرش‌ها و تمایلات زیست‌محیطی تأثیری بر پذیرش مبلغ پیشنهادی برای ارزش حفاظتی گیاهان دارویی نداشتند. مقدار آماره نسبت راست‌نمایی (280.39) نشان میدهد که تغییرات توضیح داده شده به‌وسیله الگوی لاجیت، در سطح بالاتر از 1% معنی‌دار شده است. درصد پیش‌بینی صحیح الگوی برآورد شده نیز 75% است و از آنجا که مقدار درصد قابل پیش‌بینی صحیح برای الگوی لاجیت برابر با 70% است، مقدار درصد پیش‌بینی صحیح بدست آمده در این الگو مطلوب به نظر می‌رسد. ازاین‌رو، این الگو برای تجزیه‌وتحلیل‌های بعدی قابل اعتماد است. ضریب تعیین مک‌فادن نیز نشان میدهد که متغیرهای توضیحی مدل، بخوبی (حدود 0.87) تغییرات متغیر وابسته را توضیح میدهند.نتیجه‌گیری: از نظر مدیریتی، این مطالعه به نتایج امیدوارکننده‌ای دست یافته است. زیرا نشان داد افراد جامعه نسبت به اهمیت حفاظت از گیاهان دارویی آگاهی دارند و تمایل به پرداخت قابل توجهی برای حفاظت و احیاء این منابع ارزشمند وجود دارد. بنابراین، پیشنهاد می‌شود دولت به منظور حفاظت، احیاء و توسعه گیاهان دارویی مناطق جنگلی منطقه مورد مطالعه توجه بیشتری به مشارکت مردمی داشته باشد.
اثرات بیولوژیک اسانس‌ها و عصاره‌ها
سید حسن حسنی کومله؛ ساناز اعتمادی شالکوهی؛ محسن فرهاد پور؛ محمد حسین رضادوست
چکیده
سابقه و هدف: بیماری سرطان یکی از عوامل مهم مرگ و میر و سرطان سینه شایع‌ترین بدخیمی در بین زنان است. گیاهان دارویی می‌توانند نقش مهمی در درمان سرطان داشته باشند. امروزه بسیاری از داروهای مؤثر در درمان سرطان از فرآورده‌های طبیعی استخراج شده از گیاهان بدست می‌آید. هدف از این پژوهش، ارزیابی اثر سمّیت سلولی عصاره متانولی برگ درخت Pterocarya ...
بیشتر
سابقه و هدف: بیماری سرطان یکی از عوامل مهم مرگ و میر و سرطان سینه شایع‌ترین بدخیمی در بین زنان است. گیاهان دارویی می‌توانند نقش مهمی در درمان سرطان داشته باشند. امروزه بسیاری از داروهای مؤثر در درمان سرطان از فرآورده‌های طبیعی استخراج شده از گیاهان بدست می‌آید. هدف از این پژوهش، ارزیابی اثر سمّیت سلولی عصاره متانولی برگ درخت Pterocarya fraxinifolia و تأثیر آن بر بیان ژن‌های P21، BID، BCL-2، RB1 و MDM2 در رده سلولی سرطان پستان MCF-7 است.مواد و روش: عصاره‌گیری از 20 گرم برگ خشک شده و پودر شده در معرض هوا به روش خیس کردن (ماسراسیون) با استفاده از متانول خالص و پس از 24 ساعت در شیکر انکوباتور با سرعت 120 دور در دقیقه، دمای 25 درجه سانتی‌گراد و در تاریکی انجام شد. پس از فیلتراسیون و خشک کردن عصاره، 5 میلی‌گرم از ماده خشک حاصل در 1 میلی‌لیتر محیط RPMI-1640 حل شده و بعد از فیلتراسیون دوباره، به‌عنوان استوک برای تهیه غلظت‌های مختلف ذخیره شد. رده‌های سلولی سرطان سینه MCF-7 و HGF-1 به‌عنوان رده سلولی طبیعی در محیط کشت RPMI1640 همراه با FBS 10% (وزنی/حجمی)، آنتی‌بیوتیک‌های پنی‌سیلین، استرپتومایسین 1% (وزنی/حجمی)، در دمای 37 درجه سانتی‌گراد و فشار 5% دی‌اکسیدکربن در انکوباتور کشت شدند. این سلول‌ها به مدت 24 ساعت در مجاورت غلظت‌های مختلف از عصاره تام متانولی برگ گیاه لرگ قرار گرفتند. بقای سلولی با استفاده از آزمون رنگ‌سنجی MTT و بیان ژن‌های دخیل در آپوپتوز (P21، BID، BCL-2، RB1، MDM2) در سلول‌های سرطانی تحت تیمار با غلظت IC25 عصاره گیاه با استفاده از روش Real-Time PCR ارزیابی شد. استخراج RNA از سلول‌های MCF-7 و HGF-1، طبق دستورالعمل کیت RNX-plusTM انجام شد. سنتز cDNA با استفاده از کیت شرکت فرمنتاز (RevertAid First Strand CDNA Synthesis Kit) و طبق دستورالعمل آن انجام گردید. در این پژوهش از ژن GAPDH به‌عنوان کنترل داخلی استفاده شد.نتایج: نتایج حاصل از آزمون MTT نشان داد که عصاره متانولی برگ درخت لرگ، اثر سمّیت سلولی وابسته به غلظت بر روی سلول سرطان سینه رده MCF-7 داشته و در طی آزمایش با افزایش غلظت دارو اثر سمّیت سلولی در هر دو لاین سرطانی و نرمال افزایش یافت. بالاترین مهار در غلظت‌های 1000 و 1200 میکروگرم بر میلی‌لیتر مشاهده شد. مقدار IC50 عصاره متانولی برگ Pterocarya fraxinifolia برای رده سلولی MCF-7 و HGF-1، بهترتیب 452.1 و 479.2 میکروگرم بر میلی‌لیتر محاسبه شد. نتایج حاصل از آزمون بیان ژن نشان داد که بیان ژن P21 در سلول‌های MCF-7 در اثر تیمار عصاره گیاه Pterocarya fraxinifolia افزایش داشته و در سلول نرمال تحت تیمار عصاره تقریباً ثابت بوده است. بیان ژن BID در سلول‌های سرطانی تیمار شده با عصاره گیاه افزایش یافت، در صورتی که سلول‌های نرمال تحت تأثیر عصاره کاهش جزئی را در بیان این ژن نشان دادند. در سلول‌های سرطانی اعمال عصاره گیاه سبب کاهش بیان ژن BCL-2 شده اما بیان این ژن در سلول‌های نرمال تحت تأثیر عصاره تغییر چندانی نداشت. در سلول‌های نرمال میزان بیان ژن RB1 تحت تیمار عصاره گیاه تغییر چندانی نکرد اما در سلول‌های سرطانی MCF-7، تیمار عصاره موجب افزایش بیان این ژن شد. بیان ژن MDM2 در سلول‌های سرطانی تحت تیمار عصاره گیاه تقریباً بدون تغییر ماند، در صورتی که در سلول سالم تحت تیمار عصاره، بیان این ژن افزایش اندکی یافت.نتیجه‌گیری: این تحقیق مقدمه‌ای برای رسیدن به کاربرد گیاه Pterocarya fraxinifolia در مهار رشد سلول‌های سرطانی است. نتایج حاصل از این پژوهش مؤید اثر مهاری عصاره متانولی این گیاه بر سلول‌های سرطان پستان است. ازاین‌رو، به نظر می‌رسد با تحقیقات بیشتر در آینده، می‌توان از ترکیبات آن در درمان سرطان استفاده کرد.
جایگاه اقتصادی – اجتماعی گیاهان دارویی و معطر
سید جعفر سید اخلاقی شال؛ مائده یوسفیان؛ شیلا حجه فروش؛ داود درویشی؛ داریوش قربانیان؛ بهروز فانی؛ ندا علیزاده بلوچی؛ محمدرضا شیرزادی؛ سیده نرگس سیداخلاقی
چکیده
سابقه و هدف: براساس قانون حفاظت و بهرهبرداری از جنگل‌ها و مراتع، هرگونه بهرهبرداری از منابع طبیعی توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی باید با مجوز سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور انجام شود. صدور مجوز بهرهبرداری از گیاهان دارویی از مهمترین مجوزها در بخش منابع طبیعی است که فرایند اجرایی خاص خود را دارد. شواهد نشان میدهد مسائل مختلفی ...
بیشتر
سابقه و هدف: براساس قانون حفاظت و بهرهبرداری از جنگل‌ها و مراتع، هرگونه بهرهبرداری از منابع طبیعی توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی باید با مجوز سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور انجام شود. صدور مجوز بهرهبرداری از گیاهان دارویی از مهمترین مجوزها در بخش منابع طبیعی است که فرایند اجرایی خاص خود را دارد. شواهد نشان میدهد مسائل مختلفی در مسیر صدور این مجوزها وجود دارد که لازم است برای بهبود و اصلاح فرایند مذکور، یک بررسی علمی آسیب‌شناسانه انجام شود. پژوهش پیش‌رو با هدف آسیب‌شناسی فرایند صدور مجوز بهرهبرداری از گیاهان دارویی در عرصه منابع طبیعی طرح‌ریزی شده است.مواد و روش: این پژوهش از نوع کیفی و کاربردی است. به منظور شناسایی وضع موجود فرایند صدور مجوز بهرهبرداری از گیاهان دارویی، از روش تحقیق کیفی گروه کانونی (Focus Group) استفاده شده است. در این پژوهش 64 بهره‌بردار و 30 کارشناس از شش استان به‌طور هدفمند انتخاب و نظرات آنها با استفاده از مصاحبه، جمع‌آوری و نتایج با بهره‌مندی از تکنیک تحلیل محتوا تجزیه‌وتحلیل شد. در پایان نمودار فرایند صدور مجوز با استفاده از نرم‌افزار visio pro 2019 ترسیم گردید.نتایج: نتایج نشان داد در مجموع 22 آسیب در مسیر فرایند صدور بهرهبرداری از گیاهان دارویی وجود دارد که تعدد سامانه‌ها و فقدان یک سامانه یکپارچه و هوشمند، فقدان یک پلتفرم مشترک برای پیاده‌‌سازی فرایندها در استان‌ها، فیزیکی بودن انجام بخش زیادی از فرایندها، برداشت غیرمجاز و بدون مجوز محصول از رویشگاهها، کمبود نیروی انسانی متخصص برای نظارت، واگذاری حق بهرهبرداری به افراد غیر بومی، چشم‌پوشی برخی از ناظران در اعلام و درج مقدار واقعی تولید و برداشت گیاهان دارویی، توان مالی و اقتصادی اندک بهره‌برداران برای تهیه کتابچه طرح، بیشترین سهم را در آسیب‌شناسی فرایند صدور مجوز داشته است. همچنین نتایج نشان داد، متوسط زمان لازم برای دریافت مجوز با کتابچه طرح، 16 ماه و بدون کتابچه طرح 67 روز به طول می‌انجامد. این زمان برای دریافت مجوز حمل محصول در داخل استان به‌طور متوسط 17 روز و برای خارج استان 23 روز برآورد شد.نتیجه‌گیری: صدور مجوز برداشت گیاهان دارویی از مهمترین مجوزها در بخش منابع طبیعی کشور است که فرایند اجرایی خاص خود را دارد. مسائل و مشکلات مختلفی در مسیر صدور این مجوز وجود دارد که منجر به بروز مشکلات و عدم رضایت بهره‌برداران و در نهایت آسیب به مراتع شده است. از این رو، اتخاذ تدابیری در جهت بهبود امور و اصلاح این فرایند، مسئله‌ای اساسی است که نیاز به بررسی و ارائه راهکار دارد. بر پایه یافته‌های این بررسی، ایجاد یک سامانه الکترونیکی یکپارچه، انجام نظارت‌‌های میدانی مستمر و منظم از طریق سرکشی‌های سرزده در مراحل مختلف بهرهبرداری گیاهان دارویی به‌ویژه در مرحله برداشت با همکاری سازمان نظام مهندسی، اولویت قرارداد بهرهبرداری با بومیان و جوامع محلی و ارتقاء انگیزه برای کارشناسان بخش دولتی می‌تواند در بهبود فرایند مؤثر باشد.
زراعت و باغبانی
جبرائیل ملکی؛ ابراهیم شریفی عاشور آبادی؛ مهدی میرزا؛ حسین حیدری شریف آباد؛ محمدحسین لباسچی
چکیده
به‌منظور بررسی تأثیر روشهای حاصلخیزی خاک بر عملکرد اقتصادی و اجزای اسانس سیاهدانه (Nigella sativa L.)، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل سطوح مختلف کودهای شیمیایی NPK، کود دامی، تلفیق کودهای NPK با کود دامی و همچنین تلفیق کودهای شیمیایی و دامی همراه با تلقیح کود زیستی آزوریزوبیوم ...
بیشتر
به‌منظور بررسی تأثیر روشهای حاصلخیزی خاک بر عملکرد اقتصادی و اجزای اسانس سیاهدانه (Nigella sativa L.)، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل سطوح مختلف کودهای شیمیایی NPK، کود دامی، تلفیق کودهای NPK با کود دامی و همچنین تلفیق کودهای شیمیایی و دامی همراه با تلقیح کود زیستی آزوریزوبیوم در مقایسه با تیمار شاهد بود. صفات عملکرد دانه، عملکرد اندام هوایی و درصد، عملکرد و ترکیب اسانس بررسی شدند. نتایج نشان داد، بیشترین عملکرد دانه (1270.43 کیلوگرم در هکتار) در تیمار 40 کیلوگرم در هکتار نیتروژن+ 32 کیلوگرم در هکتار فسفر+ 40 کیلوگرم در هکتار پتاسیم+30 تن در هکتار کود دامی به‌دست آمد. بیشترین درصد (0.25%) و عملکرد اسانس (2.8 کیلوگرم در هکتار) در تیمار 40 کیلوگرم در هکتار نیتروژن+ 32 کیلوگرم در هکتار فسفر+ 40 کیلوگرم در هکتار پتاسیم+ 30 تن در هکتار کود دامی+ آزوریزوبیوم و بیشترین درصد تیموکینون (14.9%) در تیمار 30 تن در هکتار کود دامی بدست آمدند. به‌طور کلی تیمارهای تلفیقی و زیستی، بیشترین تأثیر مثبت را بر عملکرد دانه و درصد اسانس سیاهدانه داشتند. استفاده از منابع کودی مناسب، نه تنها موجب افزایش عملکرد، مقدار اسانس و ترکیب تیموکینون در سیاهدانه شد بلکه پیامدهای ناشی از مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی را کاهش داد. استفاده از روشهای کوددهی تلفیقی گامی موثر جهت دستیابی به اهداف کشاورزی پایدار است.
زراعت و باغبانی
غلامرضا پورشعبان کتشالی؛ غلامعلی اکبری؛ ایرج اله دادی؛ الیاس سلطانی
چکیده
به‌منظور بررسی سازگاری گیاه و اثرات دور آبیاری و عناصر پرمصرف NPK روی شاخصهای رشد و عملکرد گیاه زنجبیل (Zingiber officinale R.)، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی به‌صورت اسپلیت پلات با 9 تیمار و 3 تکرار در دو منطقه پاکدشت (استان تهران) و لاهیجان (استان گیلان) در سال 1400 اجرا شد. عوامل آزمایشی شامل دور آبیاری در سه سطح (4 (V1)، 6 (V2) و 8 (V3) روز) ...
بیشتر
به‌منظور بررسی سازگاری گیاه و اثرات دور آبیاری و عناصر پرمصرف NPK روی شاخصهای رشد و عملکرد گیاه زنجبیل (Zingiber officinale R.)، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی به‌صورت اسپلیت پلات با 9 تیمار و 3 تکرار در دو منطقه پاکدشت (استان تهران) و لاهیجان (استان گیلان) در سال 1400 اجرا شد. عوامل آزمایشی شامل دور آبیاری در سه سطح (4 (V1)، 6 (V2) و 8 (V3) روز) به‌عنوان عامل اصلی و عناصر پرمصرف NPK در سه سطح (N300P100K200 (F1)، N350P150K250 (F2) و N250P50K150 (F3) (کیلوگرم در هکتار)) به‌عنوان عامل فرعی بودند. نتایج نشان داد که اثر آبیاری×NPK در منطقه پاکدشت روی صفات ارتفاع بوته، تعداد برگ در بوته، سطح برگ، تعداد شاخه در بوته، شاخص سطح برگ، وزن تر و خشک ریزوم و عملکرد ریزوم در سطح 1% و قطر ساقه در سطح 5% معنی‌دار شد. بهترین تیمار در این منطقه، V1F2 بود. اثر آبیاری×NPK در منطقه لاهیجان روی صفات تعداد برگ در بوته و عملکرد ریزوم در سطح 1% و ارتفاع بوته و قطر ساقه در سطح 5% معنی‌دار شد. بهترین نتیجه در لاهیجان در تیمار V1F2 بدست آمد. همچنین از نظر صفات سطح برگ، تعداد شاخه در بوته و شاخص سطح برگ، V1 و F2 بهترین تیمارها در لاهیجان بودند. وزن تر و خشک ریزوم در تیمارهای V2 و F2 بهترین نتایج را داشتند. در مجموع، صفات مورد بررسی در اقلیم لاهیجان بر اقلیم پاکدشت برتری داشت و دور آبیاری هر 4 روز برای پاکدشت و هر 6 روز برای لاهیجان بهترین نتایج را داشتند.
به‌زراعی و به‌نژادی
زرین جمشیدیان؛ فرشید طلعت
چکیده
گشنیز (Coriandrum sativum L.) ازجمله گیاهان دارویی پرمصرف است. بذر این گیاه نیرودهنده قلب، نشاط‌آور و مسکن درد دندان است و اسهال خونی و تیفوئید را بهبود می‌بخشد. به‌علت ریز بودن بذر آن، برای استقرار موفقیت‌آمیز نیاز به عمق کشت کمتری دارد. بنابراین بکارگیری روش مناسب برای کشت آن الزامی می‌باشد. در تحقیق حاضر، به‌منظور بهبود یکنواختی در جوانه‌زنی ...
بیشتر
گشنیز (Coriandrum sativum L.) ازجمله گیاهان دارویی پرمصرف است. بذر این گیاه نیرودهنده قلب، نشاط‌آور و مسکن درد دندان است و اسهال خونی و تیفوئید را بهبود می‌بخشد. به‌علت ریز بودن بذر آن، برای استقرار موفقیت‌آمیز نیاز به عمق کشت کمتری دارد. بنابراین بکارگیری روش مناسب برای کشت آن الزامی می‌باشد. در تحقیق حاضر، به‌منظور بهبود یکنواختی در جوانه‌زنی و افزایش سرعت رشد و عملکرد گشنیز، سه آزمایش در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی (آزمون مزرعه‌ای) و طرح کاملاً تصادفی (آزمون آزمایشگاهی و گلخانه‌ای) اجرا شد. در آزمون آزمایشگاهی، اسید ایندول‌استیک و اسید هیومیک و در آزمون مزرعه‌ای، اسید ایندول‌استیک، اسید هیومیک، جیبرلین و روی سبب بهبود عملکرد گشنیز شدند. همچنین، در پیش‌تیمار اسید هیومیک، کاهش اسیدهای چرب مضر اسید میریستیک و اسید پالمیتیک، در پیش‌تیمار فسفر، افزایش میزان چربی کل و در پیش‌تیمار اسید ایندول‌استیک، افزایش میزان اسانس نسبت به شاهد مشاهده شد. در آزمون گلخانه‌ای، اسیدفولیک، عملکرد گیاه را بهبود بخشید. نتایج آنالیز رگرسیون گام به گام، حکایت از ورود هفت صفت در مدل پیش‌بینی‌کننده با ضریب تبیین 0.97 داشت. براساس نتایج همبستگی صفات، بنیه ثانویه، وزن خشک و تر ریشه و قطر ریشه با صفت وابسته وزن خشک کل همسو (معنی‌دار در سطح احتمال 1%) بودند. در کل، پرایمینگ بذر گشنیز با تأثیر بر وضعیت متابولیک، بیوشیمیایی و آنزیمی بذر، وظایف زیستی بذر که در رأس آنها جوانه‌زنی و استقرار است را بهبود بخشید. نتایج این پژوهش نشان داد که پرایمینگ بذر یک تکنولوژی کلیدی برای بهبود عملکرد گیاهان می‌باشد.
زراعت و باغبانی
صابر حیدری؛ جواد سرحدی؛ مهری شریف
چکیده
به‌منظور بررسی اثر کودهای آلی، شیمیایی و ترکیب آنها بر خصوصیات حنا (Lowsonia inermis L.) در جنوب استان کرمان، پژوهشی به‌صورت فاکتوریل در قالب بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار و به مدت دو سال اجرا شد. فاکتورها شامل کود گاوی پوسیده در دو سطح (0 (a1) و 15 (a2) تن در هکتار) و کود NPK (اوره، سوپرفسفات تریپل و سولفات پتاسیم) در پنج سطح (0 (b1)، 25 (b2)، 50 (b3)، 75 (b4) ...
بیشتر
به‌منظور بررسی اثر کودهای آلی، شیمیایی و ترکیب آنها بر خصوصیات حنا (Lowsonia inermis L.) در جنوب استان کرمان، پژوهشی به‌صورت فاکتوریل در قالب بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار و به مدت دو سال اجرا شد. فاکتورها شامل کود گاوی پوسیده در دو سطح (0 (a1) و 15 (a2) تن در هکتار) و کود NPK (اوره، سوپرفسفات تریپل و سولفات پتاسیم) در پنج سطح (0 (b1)، 25 (b2)، 50 (b3)، 75 (b4) و 100 (b5) درصد براساس آزمون خاک) بودند. پس از پایان آزمایش در هر سال، صفات عملکرد برگ و غلظت نیتروژن، فسفر، پتاسیم و ماده مؤثره لاوسون برگ در تیمارهای مختلف اندازه‌گیری شدند. نتایج تجزیه مرکب دو ساله نشان داد که اثر متقابل تیمارهای کود آلی و شیمیایی روی عملکرد و میزان لاوسون برگ معنی‌دار بود. بیشترین وزن خشک برگ (483.2 گرم بر مترمربع) مربوط به تیمار a2b5 بود که اختلاف معنی‌داری با a2b4 (473.7 گرم بر مترمربع) نداشت. تیمارهای a2b5 و a2b4 بهترتیب 41.2 و 38.5 درصد عملکرد بهتری نسبت به تیمار شاهد داشتند. همچنین، تیمار a2b5 بیشترین میزان لاوسون برگ (30.1 گرم بر گیاه) را بدون اختلاف معنی‌دار با تیمار a2b4 (25.2 گرم بر گیاه) نشان داد. با توجه به وضعیت منطقه مورد پژوهش از نظر عدم کاربرد مواد آلی و همچنین توجیه اقتصادی حنای تولیدی، می‌توان توصیه به استفاده از 15 تن در هکتار کود گاوی پوسیده به‌همراه کاهش 25 درصدی کود شیمیایی NPK برای تولید محصول حنا را داشت.
فیتوشیمی (استخراج، شناسایی و اندازه گیری مواد موثره)
مهدیه توکلی؛ سعید سلطانی؛ مصطفی ترکش اصفهانی؛ رویا کرمیان
چکیده
گونه‌های جنس مریم‌گلی (Salvia) به‌واسطه تولید متابولیت‌های ثانویه اهمیت بالایی در صنایع مختلف غذایی، دارویی و بهداشتی-آرایشی دارند. اگرچه تولید متابولیت‌های ثانویه در گیاهان تحت کنترل ژنتیک گیاه می‌باشد، اما عوامل محیطی روی تولید و ترکیب آنها در گیاهان تأثیر زیادی دارند. در پژوهش حاضر به‌منظور بررسی اثرات برخی از عوامل اقلیمی، ...
بیشتر
گونه‌های جنس مریم‌گلی (Salvia) به‌واسطه تولید متابولیت‌های ثانویه اهمیت بالایی در صنایع مختلف غذایی، دارویی و بهداشتی-آرایشی دارند. اگرچه تولید متابولیت‌های ثانویه در گیاهان تحت کنترل ژنتیک گیاه می‌باشد، اما عوامل محیطی روی تولید و ترکیب آنها در گیاهان تأثیر زیادی دارند. در پژوهش حاضر به‌منظور بررسی اثرات برخی از عوامل اقلیمی، توپوگرافی و پارامترهای خاکی بر ترکیب اسانس گیاه Salvia multicaulis Vahl.، نمونه‌های گیاه در فصل گلدهی از 9 رویشگاه متفاوت در استان همدان جمع‌آوری شدند. نمونه‌های خاک نیز از پای هر گیاه در مناطق نمونه‌گیری برداشت شدند. اسانس گیاهان به روش تقطیر با آب استخراج و ترکیب آنها توسط دستگاه‌های GC و GC/MS شناسایی شد. فاکتورهای خاک براساس دستورالعمل‌های مربوطه اندازه‌گیری و آمار هواشناسی نیز از ایستگاه‌های هواشناسی استان همدان استخراج گردید. برای بررسی تأثیر عوامل محیطی مختلف بر ترکیب اسانس‌ها از آنالیز RDA استفاده شد. خوشه‌بندی رویشگاههای مورد مطالعه بر مبنای ترکیب‌های غالب اسانس‌ها و براساس روش WARDS انجام گرفت. ترکیب اسانس در رویشگاههای مختلف متفاوت بود. ترکیب‌های آلفا-پینن (32.1-1.3%)، آلفا-فلاندرن (7-1.1%)، 8،1-سینئول (17.2-1%)، بورنیل استات (16.2-7%) و بتا-کاریوفیلن (40.6-9.1%) ترکیب‌های غالب اسانس این گیاه بودند. نتایج RDA نشان داد که بازده اسانس و درصد ترپن‌های اکسیژن‌دار با افزایش ارتفاع افزایش یافتند، اما درصد ترپن‌های هیدروکربنی همبستگی معکوس با ارتفاع داشت. مونوترپن‌ها همبستگی مثبت با رطوبت نسبی، بارندگی و کربن آلی خاک داشتند، اما سسکویی‌ترپن‌ها رابطه معکوس با عوامل یاد شده و همبستگی مثبت با فسفر و تا حدی کلسیم خاک داشتند. رویشگاههای مورد مطالعه به دو گروه متمایز با غالبیت مونوترپن‌ها و سسکویی‌ترپن‌ها در اسانس خوشه‌بندی شدند. این یافته‌ها جهت بهرهبرداری تجاری از گیاه مریم‌گلی با هدف استخراج ترکیب‌های ثانویه خاص موجود در اسانس آن می‌توانند حائز اهمیت باشند.
محصولات فرعی و روشهای بهره برداری آنها
جواد معتمدی؛ حسین ارزانی؛ یونس عصری؛ مهردخت نجف پور نوایی؛ رستم خلیفه زاده
چکیده
اطلاع از شایستگی مراتع پیش‌نیاز بهرهبرداری از گیاهان دارویی آن مراتع است. بر همین اساس، این پژوهش با هدف ارزیابی قابلیت بهرهبرداری از گیاهان دارویی بر مبنای شاخصهای اکولوژیکی و اقتصادی، در 12 رویشگاه معرف مناطق نیمه استپی انجام شد. برای این منظور، پس از اندازه‌گیری پوشش گیاهی و برآورد تولید گیاهان دارویی، شاخصهای ...
بیشتر
اطلاع از شایستگی مراتع پیش‌نیاز بهرهبرداری از گیاهان دارویی آن مراتع است. بر همین اساس، این پژوهش با هدف ارزیابی قابلیت بهرهبرداری از گیاهان دارویی بر مبنای شاخصهای اکولوژیکی و اقتصادی، در 12 رویشگاه معرف مناطق نیمه استپی انجام شد. برای این منظور، پس از اندازه‌گیری پوشش گیاهی و برآورد تولید گیاهان دارویی، شاخصهای اکولوژیکی و اقتصادی مرتبط با بهرهبرداری از گیاهان دارویی در هر رویشگاه محاسبه شد. در پایان، بر مبنای معیارها و شاخصهای مذکور، طبقه شایستگی هر یک از رویشگاهها طبق دستورالعمل FAO و به روش عامل محدودکننده مشخص گردید. نتایج نشان داد که مقدار تولید علوفه قابل برداشت رویشگاهها از 90 تا 591 کیلوگرم در هکتار متغیر است. سهم تولید گیاهان دارویی رویشگاهها نیز 5% تا 58% بدست آمد. به‌‌عبارتی، مقدار تولید گیاهان دارویی رویشگاهها از 27 تا بیشتر از 383 کیلوگرم در هکتار متغیر بود. بر این اساس، ارزش مورد انتظار هر هکتار از رویشگاهها از محل بهرهبرداری از گیاهان دارویی، با در نظر گرفتن نرخ تنزیل 5.4% در شهریورماه 1399، 3 تا 41 دلار در هکتار متغیر است. در مجموع، 25% از رویشگاهها دارای شایستگی خوب، 17% دارای شایستگی متوسط، 25% دارای شایستگی کم و 33% غیر شایسته از نظر تولید و بهرهبرداری از گیاهان دارویی بودند، در صورتی که شایستگی تمامی رویشگاهها از نظر تولید علوفه برای چرای دام خوب بود. بنابراین، بهرهبرداری از همه رویشگاهها نمی‌‌تواند نقش مهم و یکسانی در بهبود معیشت مرتع‌داران داشته باشد و با رویکرد حفظ ذخایر ژنتیکی گیاهان، بهرهبرداری از گیاهان دارویی در تمامی رویشگاههای مرتعی توصیه نمی‌‌شود. علاوه‌بر این، حد بهرهبرداری مجاز در هر رویشگاه، متناسب با وضعیت و گرایش مرتع و حساسیت خاک به فرسایش، متفاوت است.
جایگاه اقتصادی – اجتماعی گیاهان دارویی و معطر
راضیه سعادتی؛ علی ستاریان؛ ابوالفضل دانشور؛ الهام امینی؛ فاطمه سادات نصراللهی
چکیده
گیاهان جزو ذخائر و منابع طبیعی هر کشور محسوب می‌شوند. این بخش یکی از مهمترین منابع تأمین غذایی و دارویی بشر در طول نسل‌ها بوده است. استان گلستان به‌دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب، از نظر پوشش گیاهی بسیار غنی می‌باشد. مردم این منطقه با قومیت‌های مختلف، از گذشته‌های دور ارتباط نزدیکی با محیط اطراف خود، به‌ویژه گیاهان داشته‌اند. از ...
بیشتر
گیاهان جزو ذخائر و منابع طبیعی هر کشور محسوب می‌شوند. این بخش یکی از مهمترین منابع تأمین غذایی و دارویی بشر در طول نسل‌ها بوده است. استان گلستان به‌دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب، از نظر پوشش گیاهی بسیار غنی می‌باشد. مردم این منطقه با قومیت‌های مختلف، از گذشته‌های دور ارتباط نزدیکی با محیط اطراف خود، به‌ویژه گیاهان داشته‌اند. از آنجایی که در ایران عطاری‌ها مهمترین مراکز در عرضه گیاهان دارویی هستند، در این تحقیق با مراجعه به عطاری‌های چهار شهرستان شرق استان گلستان، شامل گنبدکاووس، گالیکش، مینودشت و کلاله، اطلاعات مربوط به افراد مشغول در عطاری، مراجعان و علل مراجعه به عطاری‌ها ثبت شد. مشخص شد که ۵۶% از عطاری‌ها در شهرستان‌های مذکور، دارای قدمتی بین ۱۰ تا ۳۰ سال هستند. میانگین سن افراد مشغول در عطاری‌ها، ۲۰ تا ۵۰ سال تخمین زده شد که ۸۶% آنها مرد و ۴۱% این افراد بدون داشتن تحصیلات مرتبط و تنها از طریق تجارب خانوادگی یا گذراندن دوره‌های مرتبط با گیاهان دارویی به این شغل مشغول شده بودند. بیشترین علت مراجعه مردم منطقه به عطاری‌ها نیز مربوط به بیماری‌های کبد و دستگاه گوارشی گزارش شد؛ که این ممکن است به دلیل الگوی زندگی و یا رژیم غذایی نادرست و نامناسب مردم منطقه باشد. با وجود فلور غنی و جغرافیای مناسب استان گلستان، همچنین تمایل مردم منطقه به استفاده از داروهای گیاهی، نتایج تحقیق نشان داد که تنها 21% از گیاهان مورد نظر از داخل استان تهیه شده بودند و بقیه از استان‌های مجاور وارد می‌شوند؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد با اطلاع‌رسانی و آموزش مناسب افراد بومی بتوان از این ظرفیت استان برای تأمین گیاهان مورد استفاده و همچنین ایجاد اشتغال استفاده بهینه کرد.
اثرات بیولوژیک اسانس‌ها و عصاره‌ها
داراب یزدانی؛ مهدی ابراهیمی؛ سعید مودی؛ فرزانه نباتی؛ محسن پویان؛ سمیه الوانی؛ فرزانه جوکار شوریجه
چکیده
استان خراسان جنوبی بزرگ‌ترین تولیدکننده عناب (Ziziphus jujuba Mill.) در ایران است و زندگی بخش قابل توجهی از مردم آن منطقه به تولید این محصول وابسته است. شیوع آفت سنک عناب (Monosteira alticarinata Ghauri) در سال‌های اخیر علاوه‌بر کاهش تولید محصول، به‌دلیل استفاده وسیع از سموم شیمیایی برای کنترل این حشره در زمان برداشت محصول، سلامت مصرف‌کنندگان عناب را تهدید ...
بیشتر
استان خراسان جنوبی بزرگ‌ترین تولیدکننده عناب (Ziziphus jujuba Mill.) در ایران است و زندگی بخش قابل توجهی از مردم آن منطقه به تولید این محصول وابسته است. شیوع آفت سنک عناب (Monosteira alticarinata Ghauri) در سال‌های اخیر علاوه‌بر کاهش تولید محصول، به‌دلیل استفاده وسیع از سموم شیمیایی برای کنترل این حشره در زمان برداشت محصول، سلامت مصرف‌کنندگان عناب را تهدید می‌کند. ازاین‌رو، در این پژوهش امکان کنترل این آفت با فرمولاسیون عصاره و اسانس برخی گیاهان دارویی برای اولین بار بررسی شد. در مرحله آزمایشگاهی، ترکیب‌های مورد بررسی شامل عصاره Capsicum annuum L. (30%) + روغن Allium sativum L. (10%)، اسانس Mentha piperita L. (10%) + اسانس Pelargonium graveolens L’Hér. (10%)، اسانس Syzygium aromaticum L. (30%)، روغن Azadirachta indica A. Juss. (5%) + اسانس Thymus vulgaris L. (5%) و روغن A. indica (5%) + اسانس Th. vulgaris (5%) + صابون پتاسیم (50%) بودند که همراه با دلتامترین (0.1%) به‌عنوان شاهد مثبت و آب به‌عنوان شاهد منفی در آزمون زیست‌سنجی بررسی شدند. نتایج حاصل از آزمون زیست‌سنجی نشان‌دهنده کارایی بالای پنجمین فرمولاسیون بود که بعد از گذشت چهار ساعت با غلظت 2% سبب نابودی 100% آفت شد و همراه با دلتامترین با 92.5% تلفات حشره در یک گروه آماری قرار گرفت. نتایج نرم‌افزار Polo plus نشان‌دهنده مرگ 50% حشرات (LC50) در غلظت 0.91% از فرمولاسیون پنجم بود. نتایج تحلیل داده‌های میدانی با نرم‌افزار SAS نشان‌دهنده کنترل نسبی فرمولاسیون مورد استفاده در بررسی‌های میدانی بود؛ به‌نحوی که بعد از گذشت 24، 48 و 72 ساعت درصد کنترل حشره در غلظت 2% از این فرمولاسیون بهترتیب 27.43، 43.99 و 56.24 بوده است. این نتایج نشان میدهد که فرمولاسیون گیاهی حاوی روغن چریش، اسانس آویشن و صابون پتاسیم در غلظت 2% از قابلیت مناسبی برای کنترل سنک عناب برخوردار است و می‌تواند پس از ثبت به‌عنوان جایگزین سموم رایج در کنترل سنک عناب مورد استفاده قرار گیرد.
به‌زراعی و به‌نژادی
عبدالکریم نگاری؛ مجید جامی الاحمدی؛ غلامرضا زمانی
چکیده
گیاهان دارویی یک منبع غنی و ارزشمند از متابولیت‌های ثانویه هستند که به شدت تحت تأثیر عوامل محیطی به‌ویژه تنش خشکی قرار می‌گیرند. در این راستا، آزمایشی به‌صورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار روی گیاه آویشن باغی (Thymus vulgaris L.) در گلخانه اجرا شد. فاکتور اصلی شامل سه سطح تأمین رطوبت (40، 65 و 90 درصد ظرفیت زراعی ...
بیشتر
گیاهان دارویی یک منبع غنی و ارزشمند از متابولیت‌های ثانویه هستند که به شدت تحت تأثیر عوامل محیطی به‌ویژه تنش خشکی قرار می‌گیرند. در این راستا، آزمایشی به‌صورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار روی گیاه آویشن باغی (Thymus vulgaris L.) در گلخانه اجرا شد. فاکتور اصلی شامل سه سطح تأمین رطوبت (40، 65 و 90 درصد ظرفیت زراعی خاک گلدان) و فاکتور فرعی سطوح الیسیتوری شامل 1) شاهد: عدم کاربرد الیسیتور، 2) 150 میکرومولار سیکلودکسترین، 3) 75 نانومولار کروناتین + 150 میکرومولار سیکلودکسترین، 4) 150 نانومولار کروناتین + 150 میکرومولار سیکلودکسترین، 5) 150میکرومولار متیل جاسمونات + 150 میکرومولار سیکلودکسترین و 6) 300 میکرومولار متیل جاسمونات + 150 میکرومولار سیکلودکسترین بودند. بجز درصد اسانس، بقیه صفات شامل محتوای پرولین برگ، نشت الکترولیت‌ها، محتوای نسبی آب، ارتفاع گیاه، قطر تاج پوشش، وزن تر و خشک سرشاخه، وزن خشک برگ و ساقه و وزن اسانس همبستگی بسیار معنی‌داری با یکدیگر داشتند. بیشترین میزان پرولین برگ از برهم‌کنش الیسیتورها (سطوح 4 و 6) و سطح تأمین رطوبت 40% ظرفیت زراعی (بهترتیب 3.88 و 3.94 میکرومول بر گرم وزن تازه برگ) بدست آمد. بیشترین مقدار برای ارتفاع گیاه (28.3 سانتی‌متر)، قطرتاج پوشش (17 سانتی‌متر) و محتوای نسبی آب (79%) در سطح تأمین رطوبت 90% ظرفیت زراعی مشاهده شد. بالاترین درصد اسانس در تیمار عدم کاربرد الیسیتور (2.67%) و بالاترین وزن اسانس در بوته (0.092 گرم در بوته) در تیمار عدم کاربرد الیسیتور در سطح تأمین رطوبت 65% ظرفیت زراعی بدست آمد. تنش ملایم باعث افزایش عملکرد اسانس و تیمارهای الیسیتوری باعث کاهش عملکرد اسانس شدند.
فیتوشیمی (استخراج، شناسایی و اندازه گیری مواد موثره)
امیر عباس مینایی فر؛ کامبیز ایرجی؛ فاطمه راسخ؛ نادر تنیده؛ آیدا ایرجی؛ مریم رمضانیان
چکیده
به‌دلیل تشابه بسیاری از گیاهان دارویی و ناآگاهی عطاری‌ها از علم گیاهشناسی، تقلبات سهوی قابل توجهی در عرضه گیاهان دارویی، به‌طور مثال ارائه گونه‌های مختلف دارویی با عنوان بادرنجبویه، درحال وقوع است. هدف از این پژوهش علاوه بر شناسایی گونه‌های عرضه شده با نام بادرنجبویه، مقایسه فعالیت آنتی‌اکسیدانی و میزان ترکیب‌های فنولیک این ...
بیشتر
به‌دلیل تشابه بسیاری از گیاهان دارویی و ناآگاهی عطاری‌ها از علم گیاهشناسی، تقلبات سهوی قابل توجهی در عرضه گیاهان دارویی، به‌طور مثال ارائه گونه‌های مختلف دارویی با عنوان بادرنجبویه، درحال وقوع است. هدف از این پژوهش علاوه بر شناسایی گونه‌های عرضه شده با نام بادرنجبویه، مقایسه فعالیت آنتی‌اکسیدانی و میزان ترکیب‌های فنولیک این گونه‌ها می‌باشد. در این تحقیق گونه‌هایی که به‌عنوان بادرنجبویه در عطاری‌های شهر یزد و شیراز عرضه می‌شوند، جمع‌آوری شده و سپس با استفاده از کلیدهای معتبر گیاهشناسی مورد شناسایی علمی قرار گرفتند. در این تحقیق سنجش خاصیـت آنتی‌رادیکالی بـا آزمون DPPH انجام گرفت. به‌علاوه، مقادیر فنل تام توسط روش فولین سیکالتو اندازه‌گیری شد. براساس نتایج حاصل از شناسایی گونه‌ها، مشخص شد که سه گونه Asperugo procumbens L.، Hymenocrater elegans Bunge و Melissa officinalis L. در شهر یزد به‌نام بادرنجبویه به فروش می‌رسند و H. elegans بالاترین درصد عرضه را به‌خود اختصاص داد. دو گونه M. officinalis و Stachys inflata Benth. نیز به‌نام بادرنجبویه در شهر شیراز به فروش می‌رسند که بیشترین عرضه متعلق به گیاه S. inflata بود. همچنین، گونه‌های M. officinalis و A. procumbens بهترتیب دارای بیشترین و کمترین مقادیر برای صفات فنل تام و فعالیت آنتی‌اکسیدانی بودند.
بیوتکنولوژی
راضیه سعادتی؛ علی ستاریان؛ ابوالفضل دانشور؛ الهام امینی؛ فاطمه نصرالهی
چکیده
روش بارکدگذاری DNA ابزاری مفید برای شناسایی گونه‌های گیاهی و جانوری است. بارکدگذاری DNA روش شناسایی گونه‌ها با استفاده از یک توالی کوتاه و استاندارد، از ژنوم است. در این تحقیق، از این روش به‌منظور شناسایی چهار گونه گیاهی از شرق استان گلستان شامل همیشه‌بهار (Calendula persica C.A.Mey.)، خارمریم (Silybum marianum L.)، مرزه جنگلی (Satureja mutica Fisch.) و پنیرک معمولی ...
بیشتر
روش بارکدگذاری DNA ابزاری مفید برای شناسایی گونه‌های گیاهی و جانوری است. بارکدگذاری DNA روش شناسایی گونه‌ها با استفاده از یک توالی کوتاه و استاندارد، از ژنوم است. در این تحقیق، از این روش به‌منظور شناسایی چهار گونه گیاهی از شرق استان گلستان شامل همیشه‌بهار (Calendula persica C.A.Mey.)، خارمریم (Silybum marianum L.)، مرزه جنگلی (Satureja mutica Fisch.) و پنیرک معمولی (Malva neglecta Wallr.) استفاده شد. استخراج DNA به روش CTAB انجام و PCR با آغازگرهای طراحی شده براساس بارکدهای کلروپلاستی rbcL و trnH-psbA و بارکد هسته‌ای ITS انجام شد. توالی‌های حاصل، با اطلاعات موجود در پایگاه اطلاعات NCBI تطبیق داده شد. نتایج نشان داد که هر سه بارکد به‌دلیل قدرت تفکیک بالا، تعداد SNP پایین و جامعیت در اکثر گونه‌ها، بارکدهای بسیار مناسبی برای نمونه‌های مورد بررسی می‌باشند. همچنین، مقایسه‌ی بارکدهای گونه‌های جمع‌آوری شده از مراتع و عطاری‌ها نشان داد که برخی گونه‌های گیاهی که در عطاری‌ها عرضه می‌شوند، با گیاهی که مردم بومی از آن به‌عنوان دارو استفاده می‌کنند، متفاوت هستند. می‌توان گفت امکان اشتباه در ارائه گیاهان دارویی در عطاری‌ها غیر قابل انکار است. بنابراین بررسی سایر گونه‌های گیاهی موجود در عطاری‌ها به روش بارکدگذاری DNA به‌عنوان امری ضروری پیشنهاد می‌شود.
اثرات بیولوژیک اسانس‌ها و عصاره‌ها
زهرا تهامی؛ سید محمد حسینی؛ امین ولی‌زاده قلعه بیگ
چکیده
به‌منظور بررسی تأثیر مخلوط عصاره گیاهان دارچین (Cinnamomum cassia (L.) J.Presl)، نعناع (Mentha pulegium L.) و فلفل (Capsicum annuum L.) بر وزن نسبی اندام‌های داخلی و گوارشی، اسیدیته دستگاه گوارش، فراسنجه‌های خونی و خصوصیات استخوان درشت‌نی جوجه‌های گوشتی سویه راس 308، آزمایشی در قالب طرح کاملاً تصادفی با 5 تیمار، 4 تکرار و 8 قطعه جوجه در هر تکرار انجام گردید. تیمارهای ...
بیشتر
به‌منظور بررسی تأثیر مخلوط عصاره گیاهان دارچین (Cinnamomum cassia (L.) J.Presl)، نعناع (Mentha pulegium L.) و فلفل (Capsicum annuum L.) بر وزن نسبی اندام‌های داخلی و گوارشی، اسیدیته دستگاه گوارش، فراسنجه‌های خونی و خصوصیات استخوان درشت‌نی جوجه‌های گوشتی سویه راس 308، آزمایشی در قالب طرح کاملاً تصادفی با 5 تیمار، 4 تکرار و 8 قطعه جوجه در هر تکرار انجام گردید. تیمارهای آزمایشی شامل جیره پایه، جیره پایه+500 میلی‌گرم در کیلوگرم اکسی‌تتراسایکلین، جیره پایه+50 میلی‌گرم در کیلوگرم عصاره مخلوط، جیره پایه+100 میلی‌گرم در کیلوگرم عصاره مخلوط و جیره پایه+200 میلی‌گرم در کیلوگرم عصاره مخلوط بودند. بعد از 42 روز پرورش جوجه‌ها با عصاره مخلوط، نمونه‌گیری به‌منظور ارزیابی صفات موردنظر انجام شد. نتایج نشان داد مصرف 100 میلی‌گرم در کیلوگرم عصاره مخلوط سبب افزایش وزن پانکراس و قلب، طول نسبی ایلئوم و ژژنوم و وزن و طول نسبی استخوان درشت‌نی و کاهش معنی‌دار اسیدیته دئودنوم و ژژنوم نسبت به شاهد شد (0.05>p ). نتایج نشان داد تیمارهای آزمایشی بر روی غلظت عناصر خون جوجه‌های گوشتی تأثیرگذار نبودند، اما میزان عناصر منیزیم و فسفر استخوان درشت‌نی تحت‌تأثیر (0.05>p ) 50 و 100 میلی‌گرم در کیلوگرم عصاره مخلوط قرار گرفتند. بر اساس یافته‌های این مطالعه می‌توان نتیجه گرفت که مصرف 100 میلی‌گرم در کیلوگرم عصاره مخلوط با افزایش طول و وزن نسبی اندام‌های گوارشی و کاهش اسیدیته دستگاه گوارش سبب بهبود عملکرد جوجه‌های گوشتی می‌شود.
جایگاه اقتصادی – اجتماعی گیاهان دارویی و معطر
علی عبدی سیاوشانی؛ محمد رحیم فروزه؛ حسین بارانی؛ حسن یگانه بدرآبادی؛ سیده زهره میردیلمی
چکیده
شناسه دیجیتال (DOR):98.1000/1735-0905.1400.37.260.106.2.1605.41گیاهان دارویی هر کشور در زمره ذخایر و منابع طبیعی آن کشور محسوب شده و سرمایه‌ای طبیعی است که می‌تواند در کسب درآمد و اشتغال‌زایی سهم قابل توجهی داشته باشد. به‌منظور استفاده مطلوب از گیاهان دارویی باید عوامل اقتصادی اجتماعی مؤثر بر درآمدزایی از این گیاهان مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گیرد. ازاین‌رو ...
بیشتر
شناسه دیجیتال (DOR):98.1000/1735-0905.1400.37.260.106.2.1605.41گیاهان دارویی هر کشور در زمره ذخایر و منابع طبیعی آن کشور محسوب شده و سرمایه‌ای طبیعی است که می‌تواند در کسب درآمد و اشتغال‌زایی سهم قابل توجهی داشته باشد. به‌منظور استفاده مطلوب از گیاهان دارویی باید عوامل اقتصادی اجتماعی مؤثر بر درآمدزایی از این گیاهان مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گیرد. ازاین‌رو این مطالعه به بررسی عوامل مختلف تأثیرگذار بر قابلیت درآمدزایی از گیاهان دارویی در مراتع لزور استان تهران می‌پردازد. این تحقیق از نوع کیفی، ابزار جمع‌آوری اطلاعات پرسشنامه و جامعه آماری کارشناسان و بهره‌برداران است. انتخاب جوامع پاسخگو مبتنی بر رویکرد شهرت و نمونه‌گیری هدفمند انجام شد. این تحقیق در دو بخش انجام شد. در بخش اول عوامل اقتصادی، اجتماعی، طبیعی، کالبدی- زیرساختی، انسانی و سیاستی نهادی نظر سهمی که در درآمدزایی گیاهان دارویی برخوردار بودند، به‌صورت زوجی مقایسه و رتبه‌بندی شدند. به‌منظور تعیین مؤثرترین عامل از روش تحلیل سلسله مراتبی استفاده و قضاوت درباره پذیرفته یا مردود بودن رتبه‌های داده شده با استفاده از نرخ ناسازگاری انجام شد. در بخش دوم گویه‌هایی برای هر عامل در نظر گرفته شد و هر گویه از نظر نقشی که در درآمدزایی داشتند به‌صورت جداگانه در مقیاس طیفی لیکرت رتبه‌بندی شدند. برای مقایسه رتبه گویه‌ها، از آنالیز غیرپارامتریک من ویتنی برای دو گروه داده و فریدمن برای بیش از دو گروه داده استفاده گردید. نتایج آنالیز تحلیل سلسله مراتبی نشان داد که از نظر جوامع پاسخگو عوامل اقتصادی با رتبه اول و نهادی سیاستی با رتبه سوم، مهمترین عوامل در درآمدزایی از گیاهان دارویی هستند. عوامل فیزیکی از نظر جوامع محلی و عوامل طبیعی از نظر کارشناسان اجرا در رتبه دوم قرار گرفتند. نتایج مقایسات میانگین گویه‌ها در عوامل اجتماعی، کالبدی- زیرساختی و انسانی نشان داد که میانگین امتیاز گویه‌های هر عامل در درآمدزایی، دارای اختلاف معنی‌داری به لحاظ آماری هستند (P-value<0.05). ارائه تسهیلات، حمایت‌های دولتی، ارائه امکانات فرآوری در منطقه و هماهنگی فعالیت‌های سایر نهادها دارای بیشترین رتبه هستند، درنتیجه نقش بیشتری در درآمدزایی از گیاهان دارویی منطقه دارند.
به‌زراعی و به‌نژادی
سعید رشوند؛ علی اشرف جعفری؛ علیرضا فخرواعظی
چکیده
شناسه دیجیتال (DOR):98.1000/1735-0905.1400.37.277.106.2.1576.41جنس لالمنتیا (Lallemantia Fisch. et Mey.) یکی از مهمترین جنس‌های دارویی در ایران هست که به‌دلیل اثرات ارزشمند دارویی موردتوجه جامعه انسانی ایران قرار گرفته است. مطالعه حاضر با هدف احیاء و اهلی‌سازی برخی اکوتیپ‌های وحشی گونه‌های جنس بالنگو یا تخم شربتی (Lallemantia spp.) انجام‌شد. بذور ۱۹ اکوتیپ وحشی شامل ...
بیشتر
شناسه دیجیتال (DOR):98.1000/1735-0905.1400.37.277.106.2.1576.41جنس لالمنتیا (Lallemantia Fisch. et Mey.) یکی از مهمترین جنس‌های دارویی در ایران هست که به‌دلیل اثرات ارزشمند دارویی موردتوجه جامعه انسانی ایران قرار گرفته است. مطالعه حاضر با هدف احیاء و اهلی‌سازی برخی اکوتیپ‌های وحشی گونه‌های جنس بالنگو یا تخم شربتی (Lallemantia spp.) انجام‌شد. بذور ۱۹ اکوتیپ وحشی شامل نه اکوتیپ از گونه L. royleana (Benth.) Benth.، پنج اکوتیپ از گونه L. iberica (M.Bieb.) Fisch. & C.A. Mey. و پنج اکوتیپ از گونه L. peltata (L.) Fisch. & C.A. Mey. از بانک ژن منابع طبیعی ایران تهیه شدند. بذرها در سال زراعی ۱۳۹7 در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان قزوین کاشته شدند. صفات مورد بررسی شامل وزن خشک کل بوته، عملکرد بذر، ارتفاع گیاه، قطر تاج پوشش و صفات فنولوژیکی روز تا گلدهی و روز تا رسیدگی بذر بود. ابتدا تجزیه واریانس بین گونه‌ها و سپس تجزیه واریانس آشیانه‌ای بین اکوتیپ‌های داخل هر گونه انجام شد. مقایسه میانگین صفات مختلف در بین اکوتیپ‌های داخل هرگونه به روش توکی انجام شد. در این مطالعه براساس تجزیه خوشه‌ای و نمودار بای‌پلات، اکوتیپ‌ها در سه خوشه مجزا قرار گرفتند. اکوتیپ‌های خوشه یک که متعلق به L. iberica بود نسبت به اکوتیپ‌های دو خوشه دیگر از میزان عملکرد بذر بیشتری برخوردار بودند. در L. iberica بیشترین وزن بذر متعلق به اکوتیپ آزادشهر (4.5 گرم در بوته) با میزان تولید 375 کیلوگرم در هکتار برآورد گردید. در نهایت، اکوتیپ‌های برتر از لحاظ عملکرد بذر در کلاس a، شناسایی شدند و در فرآیند تکثیر و صدور گواهی محدود بذر قرار گرفتند.
شناسایی، معرفی، اکولوژی و دانش بومی
عباس پورمیدانی؛ حسین توکلی نکو؛ مهدی قمقامی
چکیده
شناسه دیجیتال (DOR):98.1000/1735-0905.1400.37.162.105.1.1662.1610از آنجا که سرزمین ایران همواره با نوسان و کاهش نزولات آسمانی روبرو بوده و از سوی دیگر برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب به کاهش شدید منابع آب زیرزمینی منجر شده است، کشت گیاهان دارویی می‌تواند به خروج از وضعیت بحران کم‌آبی کمک نماید. این پژوهش با هدف تعیین تناسب اکولوژیک کشت چهار گونه دارویی ...
بیشتر
شناسه دیجیتال (DOR):98.1000/1735-0905.1400.37.162.105.1.1662.1610از آنجا که سرزمین ایران همواره با نوسان و کاهش نزولات آسمانی روبرو بوده و از سوی دیگر برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب به کاهش شدید منابع آب زیرزمینی منجر شده است، کشت گیاهان دارویی می‌تواند به خروج از وضعیت بحران کم‌آبی کمک نماید. این پژوهش با هدف تعیین تناسب اکولوژیک کشت چهار گونه دارویی شامل گل‌محمدی (.Rosa damascena Mill)، زعفران (Crocus sativus L.)، آویشن (Thymus vulgaris L.) و اسطوخودوس (Lavandula angustifolia L.) در 36 دشت واقع در حوضه آبریز دریاچه نمک انجام شد. روش‌شناسی پژوهش شامل جمع‌آوری، بازسازی و کنترل کیفی اطلاعات و شبیه‌سازی اقلیمی، محاسبه شاخصهای اگروکلیماتولوژی و برآورد سهم کشاورزی از منابع آبی به تفکیک هر دشت و همچنین برآورد نیاز آبی گیاه، تعیین بیلان رطوبتی، تهیه لایه‌های مطلوبیت و عدم مطلوبیت کشت و در نهایت روی‌هم‌گذاری لایه‌ها و تولید اراضی زراعی مناسب برای کشت این گیاهان بود. شبیه‌سازی اقلیمی با روش بازنمونه‌گیری هدفمند برای تولید سناریوهای مختلف طی دوره 2011- 2035 انجام شد. همه مدل‌ها تحت سناریوهای مختلف، کاهش بارندگی و افزایش دمای بیشینه و کمینه را پیش‌بینی کردند. مدل EC-EARTH تحت سناریوی RCP2.6 بیشترین درصد کاهش بارندگی (حدود 23%) و بیشترین افزایش دما را پیش‌بینی کرد. اراضی کشاورزی دشت شریف‌آباد، بخش‌های شمالی اراضی کشاورزی دشت قم- کهک، اراضی شرقی دشت ساوه، اراضی شمالی دشت کاشان و اراضی جنوبی دشت ورامین به‌دلیل شوری و تنش گرمایی برای کشت هر چهار گونه نامطلوب بودند. کشت زعفران و گل‌محمدی در بیشتر دشت‌های حوضه آبریز دریاچه نمک وضعیت مطلوب یا بسیار مطلوب داشت.
به‌زراعی و به‌نژادی
محمد مهدی فتاحی؛ رسول مهدوی؛ مرضیه رضایی؛ یحیی اسماعیل پور
چکیده
شناسه دیجیتال (DOR):98.1000/1735-0905.1399.36.885.104.6.1578.4این تحقیق با هدف تعیین الگوی بهینه کشت گونه‌های گیاهی دارویی با استفاده از مدل ترکیبی فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و شباهت به گزینه ایده‌آل (TOPSIS) در استان قم انجام گردید. ابتدا از بین معیارهای متعدد و متنوع و اولویت‌دار تعیین الگوی بهینه کشت گیاهان دارویی، باتوجه به شرایط اکولوژیکی و اقتصادی ...
بیشتر
شناسه دیجیتال (DOR):98.1000/1735-0905.1399.36.885.104.6.1578.4این تحقیق با هدف تعیین الگوی بهینه کشت گونه‌های گیاهی دارویی با استفاده از مدل ترکیبی فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و شباهت به گزینه ایده‌آل (TOPSIS) در استان قم انجام گردید. ابتدا از بین معیارهای متعدد و متنوع و اولویت‌دار تعیین الگوی بهینه کشت گیاهان دارویی، باتوجه به شرایط اکولوژیکی و اقتصادی منطقه مورد بررسی و با نظرسنجی از تعدادی متخصص آشنا با گیاهان دارویی، غربالگریمعیارها و گزینه‌هایی که دارای اهمیت و تأثیرگذاری بیشتری در این خصوص بود، انجام شد. در نهایت، 6 معیار شامل آستانه تنش گرمایی، آستانه تنش سرمایی، بافت خاک، EC آب، نیاز آبی و مسائل اقتصادی و 10 گزینه شامل آویشن باغی، بابونه آلمانی، زرشک معمولی، زعفران ایرانی، زیره سبز، کاسنی، کنجد، گل‌گاوزبان ایرانی، گل‌محمدی و نعناع معمولی انتخاب شدند. در مدل AHP، وزن هر کدام از معیارها با مقایسه زوجی بین آنها، با نرخ ناسازگاری 02/0 و با استفاده از نرم‌افزار Expert Choice تعیین گردید و سپس از تکنیک TOPSIS استفاده شد. نتایج نشان داد که در میان معیارهای تعیین الگوی بهینه کشت گیاهان دارویی در استان قم، بیشترین و کمترین وزن به ترتیب متعلق به معیارهای مسائل اقتصادی (فایده به هزینه) و بافت خاک بود. همچنین، در میان گزینه‌ها، زعفران ایرانی بهترین گزینه بود و گل‌محمدی، زیره سبز و گل‌گاوزبان در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند. این تحقیق نشان داد که مدل ترکیبی TOPSIS-AHP می‌تواند در بررسی و اولویتبندی گزینه‌های مربوط به تعیین الگوی بهینه کشت گیاهان دارویی مورد استفاده قرار گیرد و از نقاط قوت هر دو مدل مذکور استفاده کرده و نقاط ضعف آن،ها را پوشش دهد.
به‌زراعی و به‌نژادی
شیوا احمدی؛ محمدجواد نظری دلجو؛ عباس حسنی
چکیده
شناسه دیجیتال (DOR):98.1000/1735-0905.1399.36.734.103.5.1608.1603مطالعات بسیاری در مورد نقش عناصر معدنی ضروری در جنبه‌های مختلف تولید گیاهان دارویی انجام شده است، اما نقش سیلیسیم به‌عنوان عنصر شبه‌ضروری و مفید در رشد و نمو، کمّیت و کیفیت اسانس بسیاری از گیاهان دارویی ناشناخته است. در همین راستا غلظت‌های مختلف اسید سیلیسیک شامل صفر (شاهد)، 25، 50، 75، 100 و ...
بیشتر
شناسه دیجیتال (DOR):98.1000/1735-0905.1399.36.734.103.5.1608.1603مطالعات بسیاری در مورد نقش عناصر معدنی ضروری در جنبه‌های مختلف تولید گیاهان دارویی انجام شده است، اما نقش سیلیسیم به‌عنوان عنصر شبه‌ضروری و مفید در رشد و نمو، کمّیت و کیفیت اسانس بسیاری از گیاهان دارویی ناشناخته است. در همین راستا غلظت‌های مختلف اسید سیلیسیک شامل صفر (شاهد)، 25، 50، 75، 100 و 125 میلی‌گرم بر لیتر سیلیسیم به محلول غذایی استاندارد هوگلند و آرنون اضافه شد و واکنش‌های مورفوفیزیولوژیک و تولید متابولیت‌های ثانویه گیاه دارویی بادرنجبویه (Melissa officinalis L.) در کشت بدون خاک (سیستم هیدروپونیک) بررسی شد. وزن تر و خشک برگ و ریشه با افزودن عنصر سیلیسیم به محلول غذایی در مقایسه با شاهد افزایش یافت. درصد تغییرات زیست‌توده با توجه به غلظت سیلیسیم متفاوت بود، به‌طوری که وزن تر برگ در غلظت 125 میلی‌گرم در لیتر سیلیسیم افزایش 41 درصدی در مقایسه با شاهد داشت. همچنین درصد اسانس (استخراج‌شده از اندام تر) در گیاهان تغذیه شده با سیلیسیم افزایش معنی‌داری در مقایسه با شاهد داشت. بر همین اساس درصد اسانس در غلظت‌های مختلف سیلیسیم شامل تیمار شاهد (0)، 25، 50، 75 ،100 و 125 میلی‌گرم بر لیتر بهترتیب برابر 0.16، 0.21، 0.31، 0.33، 0.34 و 0.34 درصد بود. واکنش ترکیب‌های اسانس بادرنجبویه به سیلیسیم نیز بیانگر نقش مهم این عنصر در کیفیت اسانس تولیدی است. بیشترین مقادیر نرال (21.2 درصد) و ژرانیال (58.7 درصد) بهترتیب در غلظت‌های 50 و 125 میلی‌گرم در لیتر سیلیسیم حاصل گردید. همچنین مهمترین ترکیب‌های شاخص در غلظت‌های مختلف سیلیسیم (mg l-1) شامل ژرانیال و ژرانیول (غلظت 0)، ژرانیال و نریل استات (غلظت 25)، ژرانیال و نرال (غلظت 50)، ژرانیال و کاریوفیلن اکساید (غلظت 75)، ژرانیال و ژرانیل استات (غلظت 100) و ژرانیال و نرال (غلظت 125) بودند. بر اساس نتایج آزمایش عنصر شبه‌ضروری و مفید سیلیسیم اثر معنی‌داری بر پارامترهای رشد، عملکرد و کیفیت اسانس بادرنجبویه دارد.
شیرین احمدی؛ رضا دهقانی بیدگلی؛ رسول حیدری سورشجانی
چکیده
شناسه دیجیتال (DOR):98.1000/1735-0905.1398.36.496.101.3.1576.32 گیاهان دارویی علاوه بر نقشی که در بهبود سلامتی و کیفیت زندگی انسان‌ها دارند، می‌توانند تأثیر به‌سزایی در ایجاد ظرفیت‌های گردشگری و جذب توریست داشته باشند. در این مقاله قابلیت اقتصادی گیاهان دارویی و تأثیر آن بر توسعه گردشگری در شهرستان آبدانان استان ایلام بررسی شد. روش مطالعه، از نوع تحلیلی ...
بیشتر
شناسه دیجیتال (DOR):98.1000/1735-0905.1398.36.496.101.3.1576.32 گیاهان دارویی علاوه بر نقشی که در بهبود سلامتی و کیفیت زندگی انسان‌ها دارند، می‌توانند تأثیر به‌سزایی در ایجاد ظرفیت‌های گردشگری و جذب توریست داشته باشند. در این مقاله قابلیت اقتصادی گیاهان دارویی و تأثیر آن بر توسعه گردشگری در شهرستان آبدانان استان ایلام بررسی شد. روش مطالعه، از نوع تحلیلی توصیفی همراه با جمع‌آوری اطلاعات به شیوه کتابخانهای و میدانی از طریق توزیع پرسشنامه محققساخته بود. طبقات اجتماعی مورد مطالعه در این تحقیق شامل کسبه، مردم عادی، دانشآموزان و فرهنگیان بودند. اطلاعات جمع‌آوری شده با استفاده از آزمونهای آماری مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت و به‌منظور مقایسه بهتر، نتایج با استفاده از روش مدلسازی ساختاری به‌وسیله نرم‌افزار AMOS ارائه گردید. نتایج نشان داد گردشگری گیاهان دارویی بر روی گویه شاخصهای اقتصادی با وزن رگرسیونی0.52 اثرگذار است. همچنین قابلیت اقتصادی گیاهان دارویی منطقه با بارعاملی 0.494 و درآمد خانواده از طریق فروش گیاهان دارویی با بارعاملی 0.130 بهترتیب بیشترین و کمترین تأثیر غیرمستقیم را بر گردشگری گیاهان دارویی داشتند.
روح اله رحیمی؛ عباس گرجی چاکسپاری؛ بهلول عباس‌زاده؛ محمد کاظم عراقی
چکیده
استقبال بالای تولیدکنندگان محصولات کشاورزی به تولید گیاهان دارویی سبب تأمل در راستای افزایش عملکرد این محصولات شده که این امر به‌طور مشخص با مکانیزه کردن تولید و نیز صرف انرژی بیشتر قابل دستیابی است؛ بنابراین ارزیابی‌های انرژی در تمامی مراحل تولید این محصولات لازم و ضروری می‌باشد. این تحقیق به‌صورت میدانی و با تهیه پرسشنامه و ...
بیشتر
استقبال بالای تولیدکنندگان محصولات کشاورزی به تولید گیاهان دارویی سبب تأمل در راستای افزایش عملکرد این محصولات شده که این امر به‌طور مشخص با مکانیزه کردن تولید و نیز صرف انرژی بیشتر قابل دستیابی است؛ بنابراین ارزیابی‌های انرژی در تمامی مراحل تولید این محصولات لازم و ضروری می‌باشد. این تحقیق به‌صورت میدانی و با تهیه پرسشنامه و مصاحبه با تولیدکنندگان در مناطقی از استان‌های تهران و البرز در سال 1397 و بر روی چهار گیاه دارویی نعناع فلفلی (Mentha piperita L.)، ترخون (Artemisia dracunculus L.)، ریحان (Ocimum basilicum L.) و مرزه (Satureja hortensis L.) انجام شد. نتایج نشان داد که در بین تمامی نهاده‌های مصرف شده در این طرح دو نهاده کودهای شیمیایی و الکتریسیته با اختلاف بالای 80%، بیشترین درصد مصرف انرژی را در بین تمامی نهاده‌های مصرفی به خود اختصاص داده‌اند. پس از برآورد شاخصهای انرژی، شاخص بازده انرژی برای تمام محصولات مورد مطالعه، بیشتر از یک بدست آمد که این موضوع بیانگر انرژی‌ده بودن سیستم‌های تولید این محصولات می‌باشد. همچنین گیاه دارویی مرزه با بازدهی انرژی 3.37 مناسب‌ترین محصول از نظر مصرف و تولید انرژی شناخته شد. از نظر شاخص انرژی خالص نیز گیاه مرزه با تولید خالص انرژی 281457 مگاژول در هکتار بیشترین بازگشت انرژی را در بین تمام محصولات مورد مطالعه به خود اختصاص داد. برآورد شاخص مکانیزاسیون در مصرف انرژی نشان داد که در تولید هر چهار محصول نسبت کمی از مصرف انرژی مرتبط با مکانیزاسیون است (0.23 تا 0.26) و این موضوع لزوم افزایش مکانیزاسیون در تولید این محصولات را بیش از پیش نمایان کرد.
