فیتوشیمی (استخراج، شناسایی و اندازه گیری مواد موثره)
علیرضا یاوری
چکیده
Teucrium stocksianum L. یکی از گیاهان دارویی متعلق به تیره نعناع (Lamiaceae) می‌باشد. در این تحقیق، اندام‌های مختلف (برگ، گل و ساقه) این گونه از منطقه نیکشهر استان سیستان و بلوچستان جمع‌آوری گردیده و از نظر مقدار اسانس و تنوع ترکیبهای شیمیایی موجود در آنها مورد بررسی قرار گرفتند. اسانس نمونه‌ها به‌روش تقطیر با آب، استخراج و ترکیبهای شیمیایی ...
بیشتر
Teucrium stocksianum L. یکی از گیاهان دارویی متعلق به تیره نعناع (Lamiaceae) می‌باشد. در این تحقیق، اندام‌های مختلف (برگ، گل و ساقه) این گونه از منطقه نیکشهر استان سیستان و بلوچستان جمع‌آوری گردیده و از نظر مقدار اسانس و تنوع ترکیبهای شیمیایی موجود در آنها مورد بررسی قرار گرفتند. اسانس نمونه‌ها به‌روش تقطیر با آب، استخراج و ترکیبهای شیمیایی آنها با دستگاه گاز کروماتوگرافی (GC) و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف‌سنج جرمی (GC-MS) شناسایی گردید. عملکرد متوسط اسانس گل، برگ و ساقه بهترتیب 0.68، 0.42 و 0.13 درصد (وزنی/وزنی) بهدست آمد. همچنین، در اسانس گل، برگ و ساقه بهترتیب 33، 35 و 32 ترکیب شناسایی شد. آلفا-پینن (23-8.6%)، بتا-پینن (10-4.9%)، دلتا-کادنین (24.6-4.3%)، کاریوفیلن اکساید (8.6-1.4%) و ویریدیفلورول + گوایول (7.6-6.1%) عمدهترین ترکیبهای تشکیل‌دهنده اسانس بودند. اسانس گل و برگ غنی از هیدروکربنهای مونوترپنی (بهترتیب 35.6 و 50.3%) و اسانس ساقه غنی از هیدروکربنهای سسکوییترپنی (42.3%) بودند. یافتههای این پژوهش نشان داد که گل مریمنخودی بلوچستانی پتانسیل تولید اسانس بیشتری نسبت به برگ و ساقه داشت.
محمدرضا اخگر؛ پیمان رجایی؛ سمیه اماندادی
چکیده
جنس Salvia، متعلق به تیره نعناع، در ایران 58 گونه دارد که 17 گونه آن انحصاری ایران است. هدف از این مطالعه، مقایسه ترکیبهای شیمیایی اسانس برگ، گل، ساقه و ریشه Salvia macilenta Boiss. بود. این گیاه در اردیبهشت ماه 1391 از مسیر جاده بم- جیرفت، منطقه جبالبارز واقع در استان کرمان جمع‌آوری شد و از اندام‌های مختلف آن به‌طور جداگانه به روش تقطیر با آب، اسانسگیری ...
بیشتر
جنس Salvia، متعلق به تیره نعناع، در ایران 58 گونه دارد که 17 گونه آن انحصاری ایران است. هدف از این مطالعه، مقایسه ترکیبهای شیمیایی اسانس برگ، گل، ساقه و ریشه Salvia macilenta Boiss. بود. این گیاه در اردیبهشت ماه 1391 از مسیر جاده بم- جیرفت، منطقه جبالبارز واقع در استان کرمان جمع‌آوری شد و از اندام‌های مختلف آن به‌طور جداگانه به روش تقطیر با آب، اسانسگیری بعمل آمد. ترکیبهای تشکیل‌دهنده روغن‌های اسانسی با استفاده از دستگاههای کروماتوگراف گازی (GC) و کروماتوگراف گازی متصل به طیف‌سنج جرمی (GC/MS) شناسایی شدند. در اسانس برگ، 46 ترکیب شناسایی شد که 7/99% اسانس را تشکیل می‌دادند. آلفا-پینن (4/36%)، بتا-پینن (6/7%)، بورنئول (4/5%) و بتا-کاریوفیلن (1/5%) ترکیبهای اصلی اسانس بودند. همچنین، اسانس گل 26 ترکیب داشت که 100% آن را شامل می‌شد. آلفا-پینن (1/45%)، بتا-پینن (5/10%)، کامفن (8/8%) و لیمونن (8/6%) اجزای عمده اسانس بودند. در اسانس ساقه، 18 ترکیب شناسایی شد که 5/97% آن را تشکیل می‌دادند. ترکیبهای اصلی، آلفا-پینن (1/25%)، بورنیل استات (8/16%)، بتا-اودسمول (6/8%) و بورنئول (1/8%) بودند. از طرف دیگر، از بین 10 ترکیب شناسایی شده در اسانس ریشه که 2/88% آن را تشکیل می‌دادند، ویریدیفلورول (1/18%)، بتا-اودسمول (4/16%)، ترانس-فروژینول (8/15%) و دی‌بوتیل فتالات (6/10%) ترکیبهای عمده بودند. در نتیجه، روغن‌های اسانسی برگ، گل و ساقه S. macilenta غنی از منوترپن‌ها بوده و آلفا-پینن، ترکیب شاخص اندام‌های مذکور، در اسانس ریشه وجود نداشت.
محمدرضا اخگر؛ مهران مرادعلیزاده؛ میثم شریعتی‌فر؛ مریم سلاجقه
چکیده
جنس Hertia، متعلق به تیره کاسنی (Compositae)، شامل 12 گونه است که در سرتاسر شمال و جنوب آفریقا و جنوب‌غربی آسیا پراکنده‌اند. این جنس در ایران تنها دارای 2 گونه گیاه بوته‌ای است که پراکنش قابل‌توجهی در مناطق بیابانی دارند. هدف از این مطالعه، شناسایی ترکیبهای موجود در اسانس برگ، ساقه و ریشه گونه Hertia intermedia (Boiss.) O. Kuntze بود. بدین منظور، ...
بیشتر
جنس Hertia، متعلق به تیره کاسنی (Compositae)، شامل 12 گونه است که در سرتاسر شمال و جنوب آفریقا و جنوب‌غربی آسیا پراکنده‌اند. این جنس در ایران تنها دارای 2 گونه گیاه بوته‌ای است که پراکنش قابل‌توجهی در مناطق بیابانی دارند. هدف از این مطالعه، شناسایی ترکیبهای موجود در اسانس برگ، ساقه و ریشه گونه Hertia intermedia (Boiss.) O. Kuntze بود. بدین منظور، این گیاه در خرداد ماه 1389 از کوه هزار، ارتفاع 2900 متری، واقع در منطقه راین، استان کرمان جمع‌آوری و از برگ، ساقه و ریشه آن به‌طورجداگانه به روش تقطیر با آب، اسانسگیری شد. ترکیبهای تشکیل‌دهنده روغن‌های اسانسی، با استفاده از دستگاههای کروماتوگراف‌گازی (GC) و کروماتوگراف‌گازی متصل به طیف‌سنج جرمی (GC/MS) جداسازی و شناسایی شدند. در اسانس برگ، 17 ترکیب شناسایی شد که 6/97% کل اسانس را تشکیل می‌دادند. بتا-پینن (1/32%)، آلفا-پینن (6/14%)، بتا-فلاندرن (2/14%) و آلفا-توجن (5/13%) ترکیبهای اصلی اسانس بودند. همچنین 21 ترکیب در اسانس ساقه شناسایی شد که 2/94% کل اسانس را شامل می‌شدند. آلفا-پینن (4/38%)، بتا-پینن (8/14%) و ترانس-وربنول (3/12%) ترکیبهای عمده اسانس بودند. از طرف دیگر، از بین 8 ترکیب شناسایی شده در اسانس ریشه که 3/95% کل اسانس را تشکیل می‌دادند، آلفا-پینن (2/51%)، جرماکرن D (2/11%) و میرسن (4/10%) اجزاء اصلی اسانس بودند. در روغن‌های اسانسی هر سه اندام گیاه مورد بررسی، درصد منوترپن‌ها به‌مراتب بیشتر از سزکوئی‌ترپن‌ها بود.
نغمه پیروزی؛ حسین آذر‌نیوند؛ اصغر کهندل؛ فرحناز خلیقی سیگارودی
چکیده
یکی از گونه‌های مرتعی که با توجه به بررسیهای انجام شده از نظر استفاده چند منظوره قابلیت‌های زیادی دارد،Bidens bipinnata L. (دودندان دوشاخه) متعلق به خانواده کاسنی (Compositae) است. تحقیق حاضر روی گونه Bidens bipinnata L. به منظور بررسی شناسایی ترکیبهای شیمیایی موجود در قسمت‌های هوایی گیاه دارویی در منطقه کرج انجام شد. به منظور بررسی مواد تشکیل‌دهنده ...
بیشتر
یکی از گونه‌های مرتعی که با توجه به بررسیهای انجام شده از نظر استفاده چند منظوره قابلیت‌های زیادی دارد،Bidens bipinnata L. (دودندان دوشاخه) متعلق به خانواده کاسنی (Compositae) است. تحقیق حاضر روی گونه Bidens bipinnata L. به منظور بررسی شناسایی ترکیبهای شیمیایی موجود در قسمت‌های هوایی گیاه دارویی در منطقه کرج انجام شد. به منظور بررسی مواد تشکیل‌دهنده اسانس این گیاه پس از شناسایی کامل گیاه و مشخص شدن رویشگاه آن در منطقه کرج، قسمت‌های هوایی گیاه در مرحله میوه‌دهی جمع‌آوری گردید. نمونههای گیاهی تهیه شده در شرایط سایه، خشک و توسط دستگاه کلونجر به شیوه تقطیر با آب (Hydrodistilation) اسانسگیری شد. پس از تهیه اسانس، به کمک دستگاههای کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی گازی کوپل شده به طیف‌سنج جرمی (GC/MS)، نوع ترکیبها و درصد ترکیبهای شیمیایی اسانس به‌طور کامل تفکیک و شناسایی گردید. تعداد 31 ترکیب شیمیایی شناسایی شد که در این میان بهترتیب آلفا-پینن (8/25%)، بتا- میرسن (7/22%)، جرماکرن D (2/10%)، بیسیکلو جرماکرن (6/7%)، گاما-المن (5/3%) و اسپاتولنول (9/2%) ترکیبهای عمده بودند.
غلامرضا ناصری؛ معصومه مازندرانی؛ محمدباقر رضایی
دوره 24، شماره 2 ، مرداد 1387، ، صفحه 126-134
چکیده
گیاه دارویی بابونه کبیر با نام علمی Tanacetum parthenium( L.) Schultz – Bip.یکی از مهمترینگونه‌هایدارویی جنوب شرق استان گلستان است که اغلب در مناطق 800 تا 1250 متری حاشیه جاده‌ها و رودخانه‌ها، مناطق باز جنگلی، لابه‌لای صخره‌های مناطق پرشیب و حتی داخل مزارع باز رویش دارد. در این تحقیق ضمن مطالعه برخی نیازهای اکولوژیکی و اتنوفارماکولوژیک این گیاه، ...
بیشتر
گیاه دارویی بابونه کبیر با نام علمی Tanacetum parthenium( L.) Schultz – Bip.یکی از مهمترینگونه‌هایدارویی جنوب شرق استان گلستان است که اغلب در مناطق 800 تا 1250 متری حاشیه جاده‌ها و رودخانه‌ها، مناطق باز جنگلی، لابه‌لای صخره‌های مناطق پرشیب و حتی داخل مزارع باز رویش دارد. در این تحقیق ضمن مطالعه برخی نیازهای اکولوژیکی و اتنوفارماکولوژیک این گیاه، مواد مؤثره آن نیز مورد مطالعه قرار گرفت. سرشاخه‌های گلدار گیاه در خرداد ماه 1385 از یکی از رویشگاه طبیعی واقع در ارتفاع 1100 متری کوهستان زیارت جمع‌آوری گردید و پس از خشک کردن در دمای محیط به روش تقطیر با آب اسانسگیری شد. بازده اسانس 66/0% در گل‌آذین و 12/0% در برگ بدست آمد. ترکیبهای تشکیل‌دهنده اسانس توسط دستگاه کروماتوگرافی گازی (GC) و دستگاه کروماتوگراف گازی متصل به طیف‌سنجی جرمی (GC/MS) مورد تجزیه قرار گرفت. بررسی و شناسایی کمی و کیفی ترکیبها با مطالعه طیفهای جرمی و محاسبه شاخصهای بازداری کواتس و سطح زیر پیک در کروماتوگرام GC صورت گرفت. از بیشترین ترکیبهای شناسایی شده در اسانس گل‌آذین، کامفور (3/53%)، آلفا-پینن (7/17%) و آلفا-بیزابولول اکسید بی (5/10%) و در برگها، کامفور (9/38%)، آلفا-پینن (4/8%)، ژرماکرن دی (3/6%) و گاما-ترپینن با 2/8% از مهمترین ترکیبهای موجود در اسانس بودند. ترکیبهای شناسایی شده در اسانس گل و برگهای گیاه، مصرف سنتی گیاه را توسط مردم بومی منطقه در تسکین درد و درمان التهابات مزمن مورد تأیید قرار می‌دهد.
حمزه امیری
دوره 23، شماره 1 ، اردیبهشت 1386، ، صفحه 121-127
چکیده
جاشیر (Prangos ferulacea Lindl.)گیاهی است پایا، بلند و معطر متعلق به تیره چتریانکه دارای ارزش علوفه‌ای زیادی است و در پزشکی سنتی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. بخشهای هوایی گیاه مذکور از ارتفاعات شمال غرب شهرستان بروجرد واقع در استان لرستان جمع آوری گردید و پس از خشک کردن گیاه در سایه اسانسگیری از آن با روش تقطیر با آبصورت گرفت. نتایج بررسیهای ...
بیشتر
جاشیر (Prangos ferulacea Lindl.)گیاهی است پایا، بلند و معطر متعلق به تیره چتریانکه دارای ارزش علوفه‌ای زیادی است و در پزشکی سنتی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. بخشهای هوایی گیاه مذکور از ارتفاعات شمال غرب شهرستان بروجرد واقع در استان لرستان جمع آوری گردید و پس از خشک کردن گیاه در سایه اسانسگیری از آن با روش تقطیر با آبصورت گرفت. نتایج بررسیهای کمی در این مورد نشان داد که بیشترین مقدار اسانس در مرحله قبل از گلدهی (1/2%) وکمترین میزان اسانس مربوطه به مرحله میوه دهی(2/1%) می‌باشد. شناسایی ترکیبهای موجود در اسانس به وسیله کروماتوگراف گازی متصل به طیف‌سنج جرمی(GC/MS) انجام شد. نتایج نشان داد که ترکیبهای اصلی اسانس این گیاه در هر سه مرحله ترکیبهای مونوترپنی به ویژه آلفا و بتا-پینن می‌باشند، به طوری که این دو ترکیب در اسانس بیش از 65 درصد از حجم اسانس را تشکیل می‌دهند. از ترکیبهای مهم دیگر این اسانس آلفا-ترپینولن می‌باشد. از تغییرات کیفی قابل مشاهده در مراحل رشد و نموی این گیاه می‌توان به بالا بودن درصد آلفا و بتا-پینن در مرحله قبل از گلدهی نسبت به مراحل رشد بعدی گیاه اشاره کرد. از طرف دیگر بتا-کاریوفیلن فقط در مرحله میوه دهی و آلفا-فلاندرن و گاما-ترپینن در مراحل گلدهی و میوه‌دهی مشاهده می‌شوند.
علی سنبلی؛ محمدرضا کنعانی؛ مهران مجرد آشناآباد
چکیده
اندام هوایی یک گونه مریم گلی با نام علمی Salvia santolinifolia Boiss. در زمان گلدهی از سه رویشگاه مختلف واقع در داراب (استان فارس)، حاجی آباد و فارغان (استان هرمزگان) جمع آوری شدند. اسانس گیری به روش تقطیر با آب انجام شد و با استفاده از دستگاههای GC و GC-MS تجزیه و شناسائی اسانس انجام شد. بازده وزنی/ وزنی اسانس برای نمونه ها به ترتیب 0.72، 0.53 و 0.41 درصد بدست ...
بیشتر
اندام هوایی یک گونه مریم گلی با نام علمی Salvia santolinifolia Boiss. در زمان گلدهی از سه رویشگاه مختلف واقع در داراب (استان فارس)، حاجی آباد و فارغان (استان هرمزگان) جمع آوری شدند. اسانس گیری به روش تقطیر با آب انجام شد و با استفاده از دستگاههای GC و GC-MS تجزیه و شناسائی اسانس انجام شد. بازده وزنی/ وزنی اسانس برای نمونه ها به ترتیب 0.72، 0.53 و 0.41 درصد بدست آمد. تعداد 33، 30 و 32 ترکیب که به ترتیب نشان دهنده 99.1% ، 99.9% و 99.8% کل ترکیبهای اسانس نمونه های داراب، حاجی آباد و فارغان بود شناسایی شدند. پنج ترکیب اصلی در جمعیت داراب شامل آلفا-پینن (54%)، بورنئول (15%)، کامفن (9.8%)، لیمونن (4.6%) و بتا-پینن (2.9%)، در جمعیت حاجی آباد آلفا-پینن (72%)، بتا-پینن (6.6%)، لیمونن (5.3%)، کامفن (2.9% ) و بورنئول (2.5%) و در جمعیت فارغان آلفا-پینن (70%)، بتا-پینن (5.7%)، لیمونن (5.2%)، بورنئول (3.7%) و کامفن (3.3%) بودند. مقایسه ترکیبهای اصلی اسانس در جمعیت های مطالعه شده نشان داد که نمونه های جمع آوری شده از رویشگاههای حاجی آباد و فارغان از نظر ترکیبهای اسانس شباهت بیشتری دارند که این امر می تواند ناشی از شباهت ویژگیهای اکولوژیک مناطق رویش این دو جمعیت مانند دما، رطوبت و ارتفاع از سطح دریا و یا سایر عوامل خاکی و جغرافیایی باشد.
محمدحسن عصاره؛ زهرا آبروش؛ محمدباقر رضایی
چکیده
برگ درخت گونه اکالیپتوس با نام علمی Eucalyptus caesia Benth. از منطقه شمال خوزستان در اواسط اسفند 1382 جمع آوری گردید. روغن اسانسی گیاه به وسیله تقطیر با آب استخراج و به کمک دستگاههای کروماتوگرافی گازی GC و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی GC/MS مورد مطالعه و شناسایی قرار گرفت. بازده اسانس گیری 0.1 درصد بدست آمد (بر اساس وزن برگ خشک گیاه). ...
بیشتر
برگ درخت گونه اکالیپتوس با نام علمی Eucalyptus caesia Benth. از منطقه شمال خوزستان در اواسط اسفند 1382 جمع آوری گردید. روغن اسانسی گیاه به وسیله تقطیر با آب استخراج و به کمک دستگاههای کروماتوگرافی گازی GC و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی GC/MS مورد مطالعه و شناسایی قرار گرفت. بازده اسانس گیری 0.1 درصد بدست آمد (بر اساس وزن برگ خشک گیاه). 21 ترکیب در اسانس نمونه مورد آزمایش شناسایی شد که در میان آنها ترکیبهای آلفا-پیننن (9.3%)، 1و8-سینئول (69.4%)، ترانس-پینوکاروئول (2.4%)، کاریوفیلن اکسید (6.1%) و گلوبولول (2.8%) بیشترین میزان را به خود اختصاص می‌دادند.
محمدحسن عصاره؛ محمد مهدی برازنده؛ کامکار جایمند
دوره 20، شماره 4 ، بهمن 1383، ، صفحه 469-476
چکیده
گونه‌ای اوکالیپتوس با نام علمی Eucalyptus porosa در اواسط اسفند ماه 1382 از شهرستان دزفول (باغ فدک)جمع آوری شد و از برگ خشک آن به روش تقطیر با آب در دستگاه مدل کلونجر و به مدت 20 دقیقه اسانسگیری به عمل آمد. بازده اسانسگیری بر اساس وزن برگ خشک معادل 0.57 % (وزن اسانس در 100 گرم برگ خشک) محاسبه گردید. به منظور شناسایی کمی وکیفی ترکیبهای ...
بیشتر
گونه‌ای اوکالیپتوس با نام علمی Eucalyptus porosa در اواسط اسفند ماه 1382 از شهرستان دزفول (باغ فدک)جمع آوری شد و از برگ خشک آن به روش تقطیر با آب در دستگاه مدل کلونجر و به مدت 20 دقیقه اسانسگیری به عمل آمد. بازده اسانسگیری بر اساس وزن برگ خشک معادل 0.57 % (وزن اسانس در 100 گرم برگ خشک) محاسبه گردید. به منظور شناسایی کمی وکیفی ترکیبهای اسانس، نمونه اسانس حاصل به دستگاه کروماتوگراف گازی (GC) تزریق و تعداد 21 ترکیب در آن شناسایی شد. در میان ترکیبهای شناسایی شده، سه ترکیب 1 ،8 -سینئول(58.6 %)، آلفا- پینن (12.8 %) و نوپینون (11.3 %) بالا ترین درصد را به خود اختصاص می دهند.
محمدباقر رضایی؛ کامکار جایمند؛ محمود معلمی
دوره 18، شماره 1 ، اسفند 1381، ، صفحه 123-135
چکیده
اهمیت گونه‌های دارویی و خاصیت آرام کنندگی بعضی از آنها بر هیچکس پوشیده نیست، با توجه به گونه‌های سنبل الطیب که به‌صورت خودرو و دست کاشت در مناطق مختلف کشور مشاهده می‌شود، اقدام به جمع‌آوری ریشه گونه سنبل الطیب کوهستانی با نام علمی Valerina sisymbriifolia Vahl از سه استان مختلف کشور (اصفهان، آذربایجان و همدان) نمودیم. پس از استخراج اسانس ریشه ...
بیشتر
اهمیت گونه‌های دارویی و خاصیت آرام کنندگی بعضی از آنها بر هیچکس پوشیده نیست، با توجه به گونه‌های سنبل الطیب که به‌صورت خودرو و دست کاشت در مناطق مختلف کشور مشاهده می‌شود، اقدام به جمع‌آوری ریشه گونه سنبل الطیب کوهستانی با نام علمی Valerina sisymbriifolia Vahl از سه استان مختلف کشور (اصفهان، آذربایجان و همدان) نمودیم. پس از استخراج اسانس ریشه گیاه که به روش تقطیر با آب، ترکیبهای آن توسط دستگاههای کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) مورد شناسایی قرار گرفت. طبق بررسی نتایج مشاهده شد که میان ترکیبهای عمده موجود در اسانس مناطق مختلف کشور، اختلاف وجود دارد. ترکیب a- pinene با 16.6 درصد از استان آذربایجان، بیشترین درصد را نسبت به دیگر استانها نشان داده است. ترکیبهای عمده در ریشه گونه سنبل الطیب همدان: a-pinene (14 درصد)، borneol (11.5 درصد) و bornyl acetate (6.4 درصد)، در گونه آذربایجان، a-pinene (16.6 درصد)، borneol (9.7 درصد)، b - himachalene(7.3 درصد) و spathulenol(5 درصد) و در گونه اصفهان، borneol (13.53 درصد)، g - muurolene(5.19 درصد) و humulene epoxide II(3.45 درصد) می‌باشد که مورد شناسایی قرار گرفته است. بنابراین، کشت و توسعه این گونه با انجام تحقیقات بیشتر در زمینههای مختلف زراعی و اصلاحی پیشنهاد می‌شود.
