فیتوشیمی (استخراج، شناسایی و اندازه گیری مواد موثره)
محمدرضا صادقی منش؛ زینب جعفریان؛ جمشید قربانی؛ راضیه عظیمی
چکیده
سابقه و هدف: گونه آویشن (Thymus lancifolius Celak.) یکی از گونههای انحصاری جنس آویشن در ایران است که بهعلت داشتن ترکیبات فنولی بالا، از ارزش اقتصادی و دارویی زیادی برخوردار است .با در نظر گرفتن برداشت بیرویه از رویشگاههای آویشن، کم بودن میزان تولید و استاندارد نبودن کمّیت و کیفیت مواد مؤثره بهعلت تنوع بالای ژنتیکی آویشن، اهلی کردن گونهT. ...
بیشتر
سابقه و هدف: گونه آویشن (Thymus lancifolius Celak.) یکی از گونههای انحصاری جنس آویشن در ایران است که بهعلت داشتن ترکیبات فنولی بالا، از ارزش اقتصادی و دارویی زیادی برخوردار است .با در نظر گرفتن برداشت بیرویه از رویشگاههای آویشن، کم بودن میزان تولید و استاندارد نبودن کمّیت و کیفیت مواد مؤثره بهعلت تنوع بالای ژنتیکی آویشن، اهلی کردن گونهT. lancifolius Celak. و استانداردسازی آن از اهداف این مطالعه است. در این راستا، کمّیت و کیفیت اسانس این گونه آویشن در شرایط طبیعی و زراعی بررسی و مقایسه شد.مواد و روشها: بهمنظور بررسی تأثیر عوامل محیطی بر عملکرد کمّی و کیفی اسانس گونه T. lancifolius Celak. در شرایط زراعی و رویشگاهی (پنج رویشگاه رزن، اسدآباد، همدان، ملایر و تویسرکان)، این گونه در ایستگاه اکباتان همدان، در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار از طریق تکثیر بذر کاشته شد. اسانس گیاهان در مرحله گلدهی کامل به روش تقطیر با آب استخراج و ترکیبهای تشکیلدهنده اسانس بهوسیله دستگاههای GC و GC/MS اندازهگیری و شناسایی گردید.نتایج: مقایسه درصد اسانس جمعیتهای T. lancifolius بیانگر آن است که در رویشگاه با هم اختلاف معنیداری دارند، بهطوری که رویشگاه اسدآباد دارای بیشترین درصد اسانس (3.85%) و رویشگاه ملایر دارای کمترین درصد اسانس (1.94%) بود. میزان اسانس جمعیتها در مزرعه هم اختلاف معنیداری داشتند، بهطوری که بیشترین درصد اسانس (4.18%) مربوط به جمعیت اسدآباد و کمترین آن مربوط به ملایر بود (1.78%). در جمعیت اسدآباد و تویسرکان، درصد اسانس مزرعه از رویشگاه بیشتر بود اما در جمعیتهای رزن، همدان و ملایر نمونههای رویشگاهی درصد اسانس بالاتری داشتند. ترکیبات تشکیلدهنده در همه جمعیتها هم در شرایط رویشگاه و هم در شرایط زراعی تقریباً مشابه بود اما در نوع ترکیبات غالب و نیز میزان آنها تفاوت داشتند. نتیجه حاصل از تجزیه خوشهای مواد مؤثره مهم اسانس در پنج جمعیت مورد مطالعه، نشاندهنده وجود دو نوع تیپ شیمیایی (کموتایپ) شامل تیمول (کموتایپ 1) و ژرانیول/ژرانیل استات (کموتایپ 2) در دو شرایط مزرعه و رویشگاه بود. در اسانس چهار جمعیت T. lancifolius مربوط به کموتایپ 1، ترکیبهای اصلی شامل تیمول (رویشگاه: 71.4%-52.2%، مزرعه: 68.1%-49.4%)، کــارواکرول (رویشگاه: 23.5%-4.5%، مزرعه: 25.5%-3.9%)، پارا-سیمن (رویشگاه: 6.1%-4.3%، مزرعه: 6.6%-4.6%) و گاما-ترپینن (رویشگاه: 9.3%-3.9%، مزرعه: 8.9%-5.7%) بودند. در این کموتایپ بیشترین میزان تیمول (71.4%) در رویشگاه همدان و بیشترین مقدار ترکیبات فنولی (80%) در رویشگاه ملایر مشاهده شد. در جمعیت رزن مربوط به کموتایپ 2، مواد مؤثره شامل ژرانیول (رویشگاه: 52.1%، مزرعه 35.8%)، ژرانیل استات (رویشگاه: 22%، مزرعه: 16%)، لینالول (رویشگاه: 6.3%، مزرعه: 14.7%) و تیمول (رویشگاه: 7%، مزرعه: 12%) ترکیبهای عمده اسانس را تشکیل دادند.نتیجهگیری: با توجه به نتایج حاصل از بررسی کمّیت و کیفیت اسانس جمعیتهای مختلف T. lancifolius Celak.، میتوان دو کموتایپ اصلی شامل کموتایپ تیمول و کموتایپ ژرانیول/ژرانیل استات را برای اهلی کردن و کشت این گونه در استان همدان معرفی کرد تا ضمن استفاده از آنها در صنایع دارویی از تخریب رویشگاهای آویشن جلوگیری بعمل آورد.
نجمه هادی؛ فاطمه سفیدکن؛ عبدالعلی شجاعیان؛ علیاشرف جعفری
چکیده
جنس پونهسا (Nepeta) از بزرگترین جنسهای خانواده نعنا و ایران از خواستگاههای اصلی آن است. نپتالاکتونها و فلاونوئیدها، متابولیتهای ثانویه اصلی گونههای پونهسا و عامل اصلی ارزش دارویی و فعالیتهای بیولوژیک آنها میباشند. در مورد بررسی فعالیتهای زیستی متابولیتهای ثانویه جنس پونهسا گزارشهای متعددی وجود دارد که نشاندهنده ...
بیشتر
جنس پونهسا (Nepeta) از بزرگترین جنسهای خانواده نعنا و ایران از خواستگاههای اصلی آن است. نپتالاکتونها و فلاونوئیدها، متابولیتهای ثانویه اصلی گونههای پونهسا و عامل اصلی ارزش دارویی و فعالیتهای بیولوژیک آنها میباشند. در مورد بررسی فعالیتهای زیستی متابولیتهای ثانویه جنس پونهسا گزارشهای متعددی وجود دارد که نشاندهنده اهمیت این جنس است. در این تحقیق، تنوع اسانس 21 جمعیت وحشی گونه Nepeta kotschyi Boiss.، از گونههای انحصاری ایران ارزیابی شد. بهمنظور حذف اثر محیط، بذر جمعیتها در یک محل کشت و نگهداری گردید. اندامهای گیاهی در مرحله گلدهی کامل برداشت شدند و پس از خشک شدن در سایه، به روش تقطیر با آب اسانسگیری شدند. بررسی کمّی و کیفی اجزای اسانس بهترتیب با استفاده از GC و GC/MS انجام شد. بعد از بررسیهای گیاهشناسی و تجزیه اسانس مشخص شد که جمعیتها از دو واریته مختلف هستند. دو جمعیت بویراحمد1 و بویراحمد2 متعلق به N. kotschyi var. kotschyi و بقیه جمعیتها به N. kotschyi var. persica تعلق داشتند. 23 ترکیب در اسانس گونه N. kotschyi شناسایی شد. بیشترین بازده اسانس (وزنی/وزنی) در جمعیتهای واریته kotschyi (7/0-5/0%) بدست آمد. در میان جمعیتهای واریته persica بر اساس ترکیب(های) غالب اسانس سه کموتایپ اصلی a حاوی نپتالاکتون I (a4-آلفا، 7-آلفا، a7-آلفا نپتالاکتون)، b حاوی نپتالاکتون II (a4-آلفا، 7-آلفا، a7-بتا نپتالاکتون) و کوبنول و c حاوی ژرانیل استات و کوبنول شناسایی شدند. جمعیتهای سمیرم و تفت5 در کموتایپ b، تفت4 در کموتایپ c و بقیه جمعیتها ازجمله جمعیتهای واریته kotschyi در کموتایپ a قرار گرفتند. در کموتایپ a میزان نپتالاکتون I از 9/53% (چلگرد) تا 8/84% (بویراحمد2) و نپتالاکتون II از 1% (تفت1) تا 7/13% (چلگرد) متغیر بودند. در کموتایپ b میزان نپتالاکتون I از 3/0% (تفت5) تا 9/4% (سمیرم) و نپتالاکتون II از 4/13% (تفت5) تا 7/44% (سمیرم) اندازهگیری شد. نپتالاکتون III (a4-آلفا، 7-بتا، a7-آلفا نپتالاکتون) (3/3-3/1%) منحصراً در اسانس جمعیتهای واریته persica شناسایی شد.
