شناسایی، معرفی، اکولوژی و دانش بومی
فهیمه نیازپورگنبدی؛ علی ستاریان؛ ابوالفضل دانشور؛ الهام امینی
چکیده
سابقه و هدف: گیاه پنج‌انگشت (Vitex agnus-castus) یک گیاه دارویی محبوب متعلق به تیره Lamiaceae، بومی مدیترانه و پراکنده در اروپا، آسیا و شمال آفریقاست. این گیاه جزو پرفروش‌ترین گیاهان دارویی در جهان است؛ با وجود تحقیقات زیاد، همواره بررسی این گونه باارزش حائز اهمیت است. چندین گونه که در حال حاضر در سرده Vitex شناخته شده‌اند، مورفولوژی قابل تشخیصی ...
بیشتر
سابقه و هدف: گیاه پنج‌انگشت (Vitex agnus-castus) یک گیاه دارویی محبوب متعلق به تیره Lamiaceae، بومی مدیترانه و پراکنده در اروپا، آسیا و شمال آفریقاست. این گیاه جزو پرفروش‌ترین گیاهان دارویی در جهان است؛ با وجود تحقیقات زیاد، همواره بررسی این گونه باارزش حائز اهمیت است. چندین گونه که در حال حاضر در سرده Vitex شناخته شده‌اند، مورفولوژی قابل تشخیصی از خود نشان نمی‌دهند که منجر به سردرگمی در شناسایی آنها می‌شود. از آنجا که کاربرد داروییV. agnus-castus با سایر گونه‌ها متفاوت است، بنابراین، شناسایی مناسب این گونه برای عملکرد دارویی مؤثر ضروریست. در این مطالعه از رویکردهای کلی در شناسایی این گیاه دارویی ازجمله تکنیک‌های مورفولوژیکی و میکرومورفولوژی و مولکولی استفاده شد.مواد و روش‌ها: در این مطالعه، 17 جمعیت از گونه مورد نظر در شهرستان مراوه‌تپه واقع در ناحیه شرقی استان گلستان بررسی شد. نمونه‌های گرده به‌طور مستقیم از رویشگاه طبیعی منطقه مورد نظر جمع‌آوری گردید. پس از استفاده از روش استولیز، از 30-40 دانه‌گرده از نماهای قطبی و استوایی با میکروسکوپ نوری با بزرگنمایی 40 و 100 و با کمک دوربین دیجیتال عکس‌برداری انجام شد. برای مطالعه ریخت‌شناسی دانه، میوه‌های کاملاً رسیده از هریک از جمعیت‌های مورد مطالعه در فصل میوه‌دهی جمع‌آوری شد. از هر جمعیت ۲۰ دانه برای عکس‌برداری با لوپ و میکروسکوپ الکترونی نگه‌داری شد. میکروگراف‌های الکترونی از دانه‌ها و گرده‌های مناسب در مرکز متالورژی رازی تهران توسط میکروسکوپ الکترونی SEM تهیه شد. استخراج DNA از سلول‌های برگ نمونه‌های هرباریومی با استفاده از کیت گیاهی انجام گردید. از توالی ناحیه nrDNA ITS ژنوم هسته‌ای وtrnL-trnF کلروپلاستی به‌عنوان بارکد استفاده گردید. واکنش زنجیره‌ای پلیمراز در حجم 20 میکرولیتر با آغازگرهای مورد نظر و برنامه دمایی مشخص در دستگاه ترموسایکلر انجام شد. پس از انجام واکنش زنجیره‌ای پلیمراز، به منظور حصول اطمینان از تکثیر قطعات، محصول نهایی الکتروفورز شد. تک باندهای قوی برای تعیین توالی به شرکت ژنتیک کدون در تهران ارسال گردید. توالی‌های کروماتیدی حاصل، با اطلاعات موجود در بانک ژنی سایت NCBI تطبیق داده شدند و میزان شباهت گونه‌ها بررسی شد.نتایج: دانه‌های گرده تمام گونه‌ها از لحاظ اندازه کوچک (۲۸-۱۲ میکرومتر) می‌باشند. شکل دانه گرده طبق طبقه‌بندی ارتمن در جمعیت‌های قازان‌قایه به شکل Prolate spheroidal (کروی کشیده) و در جمعیت‌های قوشه‌تپه از نوعSubprolate (نیمه‌کشیده) هستند. تمام دانه‌های گرده دارای سه شیار می‌باشند. تزئینات اگزین از نوع ریزمنفذدار در جمعیت قازان‌قایه و شبکه‌ای ریزمنفذدار در جمعیت قوشه‌تپه هستند. بزرگترین دانه‌ها مربوط به جمعیت قازان‌قایه با میانگین طول 3.84 میلی‌متر و عرض 1.52 میلی‌متر می‌باشد. از نظر شکل همه بادامی‌شکل هستند اما تزئینات سطح خارجی دانه در جمعیت قازان‌قایه حفره‌دار است؛ ولی در جمعیت‌های قوشه‌تپه سطح دانه چروکیده و مخطط است. میزان موفقیت تکثیر در مکان ژنی trnL-trnF در نمونه‌های گیاهی مورد بررسی 85% محاسبه شد. طول قطعه تکثیر‌شده در این گونه 516 نوکلئوتید بود. توالی آن به بانک ژن به‌منظور ثبت نهایی ارسال شد. طول قطعه تکثیر شده در این گونه با استفاده از نشانگر ITS ۶۷۵ نوکلئوتید توالی‌یابی شد و کروماتوگرام‌های حاصل، با اطلاعات موجود در بانک اطلاعاتی (NCBI) تطبیق داده شدند.نتیجه‌گیری: امروزه داروهای گیاهی محلی در کشورهای مختلف نقش سازنده‌ای در درمان بیماری‌ها دارند. ازاین‌رو بازاریابی حقیقی و مصرف گیاهان دارویی توجه بیشتری می‌طلبد. بارکدینگ این هدف را به درستی محقق می‌کند. به‌طوری‌که بارکدگذاری DNA گونه‌های دارویی که صحیح شناسایی شده‌اند، می‌توانند به‌عنوان یک استاندارد برای مقایسه نمونه‌های گیاهی موجود در بازار با گیاهان دارویی حقیقی استفاده شوند. بنابراین توالی‌های به‌کاررفته این تحقیق برای بارکدگذاری گیاه دارویی پنج‌انگشت مهم است. این گونه دارویی به‌درستی شناسایی شده است و می‌تواند به‌عنوان استاندارد برای ارزیابی گیاهان موجود در بازار استفاده شود.
شناسایی، معرفی، اکولوژی و دانش بومی
راضیه سعادتی؛ علی ستاریان؛ ابوالفضل دانشور؛ الهام امینی
چکیده
گیاه‌قوم‌شناسی (Ethenobotany) مردمی با استفاده از دانش عمومی مردم در خصوص استفاده از گیاهان برای مصارف مختلف از جمله درمان خانگی بیماری‌ها توسط گیاهان در فرهنگ‌ها و اقوام مختلف مبادرت می‌نماید. گلستان به‌عنوان یکی از استان‌های با اهمیت ایران برای استخراج دانش گیاه‌شناسی بومیان مطرح است. ترکمن یکی از اقوام این استان است که توانسته ...
بیشتر
گیاه‌قوم‌شناسی (Ethenobotany) مردمی با استفاده از دانش عمومی مردم در خصوص استفاده از گیاهان برای مصارف مختلف از جمله درمان خانگی بیماری‌ها توسط گیاهان در فرهنگ‌ها و اقوام مختلف مبادرت می‌نماید. گلستان به‌عنوان یکی از استان‌های با اهمیت ایران برای استخراج دانش گیاه‌شناسی بومیان مطرح است. ترکمن یکی از اقوام این استان است که توانسته است از ظرفیت طبیعت استفاده مطلوبی نماید. پژوهش حاضر به‌منظور جمع‌آوری و طبقه‌بندی گیاهان دارویی مورد استفاده توسط بومیان روستاهای ترکمن‌نشین شرق استان گلستان در سال ۱۳۹۷ انجام شد. بدین منظور مراجعه به ۳۰ روستا و مصاحبه با ۹۰ فرد محلی، که از گیاهان دارویی برای درمان بیماریهای مردم استفاده می‌کردند، صورت گرفت. نتایج نشان داد که در دانش اتنوبوتانی بومیان منطقه مورد مطالعه، حدود ۵۴ گونه گیاهی جایگاه ویژه‌ای دارند، که در این بین خارمریم (Silybum marianum L.) با ۷۸، گزنه (Urtica dioica L.) با ۶۵ و همیشه بهار (Calendula persica C.A.Mey.) با ۶۲، به‌ترتیب بالاترین میزان گزارش استفاده (UR) را نشان دادند. خارمریم با 0.86، گزنه با 0.72 و همیشه‌بهار با 0.68 بیشترین میزان شاخص فراوانی نسبی ثبت (RFC) را داشتند. بیشترین تعداد گونه‌ها به‌ترتیب متعلق به تیره‌های کاسنی (Asteraceae) و نعناع (Lamiaceae) بود. بیشترین مصرف گیاهان دارویی به بیماریهای دستگاه گوارش و قلبی عروقی تعلق گرفت. بیماریهای عصبی، تنفسی و قندخون بیشترین میزان فراوانی شاخص اجماع مطلعین (ICF) را نشان دادند.
جایگاه اقتصادی – اجتماعی گیاهان دارویی و معطر
راضیه سعادتی؛ علی ستاریان؛ ابوالفضل دانشور؛ الهام امینی؛ فاطمه سادات نصراللهی
چکیده
گیاهان جزو ذخائر و منابع طبیعی هر کشور محسوب می‌شوند. این بخش یکی از مهمترین منابع تأمین غذایی و دارویی بشر در طول نسل‌ها بوده است. استان گلستان به‌دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب، از نظر پوشش گیاهی بسیار غنی می‌باشد. مردم این منطقه با قومیت‌های مختلف، از گذشته‌های دور ارتباط نزدیکی با محیط اطراف خود، به‌ویژه گیاهان داشته‌اند. از ...
بیشتر
گیاهان جزو ذخائر و منابع طبیعی هر کشور محسوب می‌شوند. این بخش یکی از مهمترین منابع تأمین غذایی و دارویی بشر در طول نسل‌ها بوده است. استان گلستان به‌دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب، از نظر پوشش گیاهی بسیار غنی می‌باشد. مردم این منطقه با قومیت‌های مختلف، از گذشته‌های دور ارتباط نزدیکی با محیط اطراف خود، به‌ویژه گیاهان داشته‌اند. از آنجایی که در ایران عطاری‌ها مهمترین مراکز در عرضه گیاهان دارویی هستند، در این تحقیق با مراجعه به عطاری‌های چهار شهرستان شرق استان گلستان، شامل گنبدکاووس، گالیکش، مینودشت و کلاله، اطلاعات مربوط به افراد مشغول در عطاری، مراجعان و علل مراجعه به عطاری‌ها ثبت شد. مشخص شد که ۵۶% از عطاری‌ها در شهرستان‌های مذکور، دارای قدمتی بین ۱۰ تا ۳۰ سال هستند. میانگین سن افراد مشغول در عطاری‌ها، ۲۰ تا ۵۰ سال تخمین زده شد که ۸۶% آنها مرد و ۴۱% این افراد بدون داشتن تحصیلات مرتبط و تنها از طریق تجارب خانوادگی یا گذراندن دوره‌های مرتبط با گیاهان دارویی به این شغل مشغول شده بودند. بیشترین علت مراجعه مردم منطقه به عطاری‌ها نیز مربوط به بیماریهای کبد و دستگاه گوارشی گزارش شد؛ که این ممکن است به دلیل الگوی زندگی و یا رژیم غذایی نادرست و نامناسب مردم منطقه باشد. با وجود فلور غنی و جغرافیای مناسب استان گلستان، همچنین تمایل مردم منطقه به استفاده از داروهای گیاهی، نتایج تحقیق نشان داد که تنها 21% از گیاهان مورد نظر از داخل استان تهیه شده بودند و بقیه از استان‌های مجاور وارد می‌شوند؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد با اطلاع‌رسانی و آموزش مناسب افراد بومی بتوان از این ظرفیت استان برای تأمین گیاهان مورد استفاده و همچنین ایجاد اشتغال استفاده بهینه کرد.
بیوتکنولوژی
راضیه سعادتی؛ علی ستاریان؛ ابوالفضل دانشور؛ الهام امینی؛ فاطمه نصرالهی
چکیده
روش بارکدگذاری DNA ابزاری مفید برای شناسایی گونه‌های گیاهی و جانوری است. بارکدگذاری DNA روش شناسایی گونه‌ها با استفاده از یک توالی کوتاه و استاندارد، از ژنوم است. در این تحقیق، از این روش به‌منظور شناسایی چهار گونه گیاهی از شرق استان گلستان شامل همیشه‌بهار (Calendula persica C.A.Mey.)، خارمریم (Silybum marianum L.)، مرزه جنگلی (Satureja mutica Fisch.) و پنیرک معمولی ...
بیشتر
روش بارکدگذاری DNA ابزاری مفید برای شناسایی گونه‌های گیاهی و جانوری است. بارکدگذاری DNA روش شناسایی گونه‌ها با استفاده از یک توالی کوتاه و استاندارد، از ژنوم است. در این تحقیق، از این روش به‌منظور شناسایی چهار گونه گیاهی از شرق استان گلستان شامل همیشه‌بهار (Calendula persica C.A.Mey.)، خارمریم (Silybum marianum L.)، مرزه جنگلی (Satureja mutica Fisch.) و پنیرک معمولی (Malva neglecta Wallr.) استفاده شد. استخراج DNA به روش CTAB انجام و PCR با آغازگرهای طراحی شده براساس بارکدهای کلروپلاستی rbcL و trnH-psbA و بارکد هسته‌ای ITS انجام شد. توالی‌های حاصل، با اطلاعات موجود در پایگاه اطلاعات NCBI تطبیق داده شد. نتایج نشان داد که هر سه بارکد به‌دلیل قدرت تفکیک بالا، تعداد SNP پایین و جامعیت در اکثر گونه‌ها، بارکدهای بسیار مناسبی برای نمونه‌های مورد بررسی می‌باشند. همچنین، مقایسه‌ی بارکدهای گونه‌های جمع‌آوری شده از مراتع و عطاری‌ها نشان داد که برخی گونه‌های گیاهی که در عطاری‌ها عرضه می‌شوند، با گیاهی که مردم بومی از آن به‌عنوان دارو استفاده می‌کنند، متفاوت هستند. می‌توان گفت امکان اشتباه در ارائه گیاهان دارویی در عطاری‌ها غیر قابل انکار است. بنابراین بررسی سایر گونه‌های گیاهی موجود در عطاری‌ها به روش بارکدگذاری DNA به‌عنوان امری ضروری پیشنهاد می‌شود.
