همکاری با انجمن علمی گیاهان دارویی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه شیمی، دانشکده علوم، دانشگاه پیام نور، مرکز تهران شرق

3 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد، گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج

4 دانشیار، گروه تحقیقات زیست‌فناوری، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور

5 کارشناس ارشد، بخش تحقیقات گیاهان دارویی، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور

چکیده

جنس مرزه با نام علمی Satureja از خانواده Lamiaceae است و S.macrantha C. A. Mey. یکی از گونه‌های آن در ایران است که در استان‌های زنجان، کردستان، همدان و کرمانشاه رویش دارد. در این تحقیق به‌منظور زراعی کردن این گونه و بررسی کمّیت و کیفیت مواد مؤثره آن در حالت زراعی، ابتدا بذر چهار اکسشن از این گونه از رویشگاه‌های مختلف کشور جمع‌آوری شده و در مزرعه تحقیقاتی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، در قالب طرح بلوک کامل تصادفی، در سه تکرار کشت شدند. به‌منظور بررسی و مقایسه کمّی و کیفی اسانس این اکسشن‌ها، سرشاخه‌های گل‌دار آنها، طی سه سال متوالی پس از کشت جمع‌آوری شدند و پس از خشک‌شدن در محیط آزمایشگاه به روش تقطیر با آب مورد اسانس‌گیری قرار گرفتند. ضمن محاسبه بازده اسانس، ترکیب‌های تشکیل‌دهنده اسانس‌ها با استفاده از کروماتوگرافی گازی تجزیه‌ای (Analytical GC) و گاز کروماتوگراف متصل به طیف‌سنج جرمی (GS-MS) و محاسبه شاخص بازداری مورد اندازه‌گیری و شناسایی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که ترکیب‌‌های عمده اسانس همه اکسشن‌ها در سه سال متوالی پس از کاشت، تیمول، پارا-سیمن و گاما-ترپینن بودند که مقادیر آنها در اسانس اکسشن‌های مختلف با هم فرق داشت. البته کارواکرول هم در اسانس موجود بود که مقدار آن قابل‌توجه نبود. همچنین برای کلیه اکسشن‌های مورد بررسی با رشد و استقرار گیاه، به‌تدریج بازده اسانس‌ها افزایش یافت. کیفیت اسانس‌ها نیز با افزایش عمر گیاه، بجز برای یک اکسشن، به‌تدریج بهبود یافت، به‌نحوی که گیاهان سه ساله هم دارای بازده اسانس بالاتری بودند و هم درصد بیشتری از ترکیب‌های فنلی تیمول و کارواکرول نسبت به گیاهان یکساله داشتند. حذف و ظهور تدریجی برخی ترکیب‌های غیرعمده اسانس هم در طول رشد گیاه نشان داد که تعیین مقدار کمّی و آنالیز اسانس گیاه کاشته شده در سال اول پس از کاشت نمی‌تواند نتیجه قابل استنادی را تولید کند و برای دستیابی به نتایج قابل‌قبول حداقل باید بررسی کمّی و کیفی اسانس تا چندین سال متوالی ادامه یابد.

کلیدواژه‌ها

- جمزاد، ز.، 1388. آویشن‌ها و مرزه‌های ایران. مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران، 123 صفحه.
- زرگری، ع.، 1361. گیاهان دارویی (جلد دوم). انتشارات دانشگاه تهران، 1001 صفحه.
- سفیدکن، ف.، جم‌زاد، ز. و برازنده، م.م. 1383. اسانس
S. bachtiarica Bunge. به عنوان منبعی غنی از کارواکرول. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 20(4): 440-425.
- فاکر باهر، ز.، رضایی، م.ب.، میرزا، م. و عباس زاده، ب.، 1380. بررسی تغییرات کمّی و کیفی اسانس مرزه (S. hortensis L.). تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 11: 51-37.
- Abbasi, K.H., Sefidkon, F. and Yamini, Y.A., 2005. Comparison of oil content and composition of two Satureja species (S. Hortensis L. and S. Rechingeri Jamzad) by hydrodistillation and supercritical fluid extraction. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants, 21(3): 307-318.
- Adams, R.P., 1995. Identification of Essential Oil Components by Gas Chromatography/Mass Spectroscopy. Allured, Coral Stream, IL, 456p.
- Ahmadi, Sh., Sefidkon, F., Babakhanlo, P., Asgari, F. Khademi, K. and Karimifar, M.A., 2009. Comparing essential oil composition of Satureja bachtiarica Bunge before and full flowering stages in filed and provenance. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants, 25(2): 159-169.
- Baher, Z., Mirza, M., Ghorbanli, M. and Rezaii, M.B., 2002. The influence of water stress on plant height, herbal and essential oil yield and composition in Satureja hortensis L. Flavour and Fragrance Journal, 17(14): 275-277.
- Baser, K.H.C., Ozek, T., Kirimer, R. and Tumen, G., 2004. A comparative study of the essential oils of wild and cultivated Satureja hortensis L. Journal of Essential oil Research, 16(5): 422-424.
- Habibi, Z., Sedaghat, S., Ghodrati, T., Masoudi, Sh. and Rustaiyan, A., 2007. Volatile Constituents of Satureja isophylla and S. cuneifolia from Iran. Chemistry of Natural Compounds, 43(6): 719-721.
- Hajhashemi, V., Ghannadi, A. and Pezeshkian, S.K., 2002. Antinociceptive and anti-inflammatory effect of Satureja hortensis L., extracts and essential oil. Journal of Ethnopharmacology, 82(2-3): 83-87.
- Javidnia, K., Miri, R., Edraki, N. and Nasiri, A., 2005. Chemical constituents of the volatile oil of Satureja macrantha from Iran. First Seminar of Medicinal and Natural Products Chemistry, Shiraz, Iran, 10-11 May: 86.
- Kurcuoglu, M., Then, G. and Baser, K.H.C., 2001. Essential oil constituents of Satureja boissieri from Turkey. Khimiya Prirodnykh Soedinenii, 37(4): 280-281.
- Leeke, G., Gasper, F. and Santos, R., 2003. Effect of water on the solubility of essential oils in dense CO2. Journal of Essential Oil Research, 15: 172-177.
- Miceli, A., Negro, C. and Tomanasi, L., 2007. Composition and variability of essential oil from Satureja cuenifolia growing wild in Southern Apulia (Sulento, Sud Italy). Flavour and Fragrance Journal, 22(2): 161-168.
- Omidbaigi, R., 1997. Approaches to Production of Medicinal Plants. Tehran, 195p. [In Persian].
- Rechinger, K.H., 1982. Labiatae in Flora Iranica. Academische Druck-u. Verlagsanstalt, Graz, 150: 532-551.
- Rojas, L. and Usubillaga, A., 2000. Composition of the essential oil of Satureja brownie (SW.) Briq. From Venezuela, Flevour & fragrance Journal, 15: 21-22.
- Sefidkon, F. and Jamzad, Z., 2000. Essential oil of Satureja bachtiarica Bunge. Journal of Essential oil Research, 12: 545-546.
- Sefidkon, F., Jamzad, Z. and Mirza, M., 2004. Chemical variation in the essential oil of
Satureja sahendica from Iran. Food Chemistry, 88(3): 325-328.
- Sefidkon, F. and Jamzad, Z., 2005. Chemical composition of the essential oil of three Iranian Satureja species (S. mutica, S. macrantha and
S. intermedia). Food Chemistry, 91: 1-4.
- Shibamoto, T., 1987. Retention indices in essential oil analysis, 259-275. In: Sandra, P. and Bicchi, C., (Eds.). Capillary Gas Chromatography in Essential oil Analysis. Dr. Alfred Heuthig Verlag, NewYork, 435p.
- Simon, J.E., Chadwick, A.F. and Graker, L.E., 1981. Herbs: An Indexed Bibliogbraphy. Archon books, 710p.
- Skocibusic, M. and Bezic, N., 2004. Phytochemical analysis and in vitro antimicrobial activity of two Satureja species essential oil. Journal of Phytotherapy Research, 18(12): 964-970.
- Tabatabaei Rasti A.R., Khalighi A., Kashi A., Asnaashari S., Bamdad Moghadam S. and Delazar, A., 2007. Antioxidant activity and chemical composition of essential oil of aerial part of Satureja sahendica Born. Iranian Journal of Pharmaceutical Sciences, 3: 1-6.
- Teimouri, M., Bahar, Z. and Mirza, M., 2003. Antimicrobial activity of essential oil of
Satureja laxiflora G. Koch before and after flowering. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants, 13: 49-68.
- Tumen, G., Baser, K.H.C. Demirci, B. and Ermin, N., 1998. The essential oils of Satureja coerulea Janka and Thymus aznavourii Velen. Flavour and Fragrance Journal, 13(1): 65-67.
- Viturro, C.I., Molina, A., Villa, W.C., Saavedra O.N., Zampini, M., Gonzalvez, E. and Garcia, E., 2000. Perliminary assay of adaptation in Juluy (Argentina) of Satureja hortensis, Ocimun basilicum and Coriandrum sativum, Acta Horticulturae, 500.
- Wienkötter, N., Begrow, F., Kinzinger, U., Schierstedt, D. and Verspohl, E.J., 2007. The effect of thyme extract on β2-receptors and mucociliary clearance. Planta Medica, 73(7): 629-635.