شناسایی، معرفی، اکولوژی و دانش بومی
سید حمزه حسینی؛ نرجس یوسفی؛ فرنوش فتاحی
چکیده
سابقه و هدف: بررسی و ثبت دانش اتنوبوتانی گیاهان دارویی، باعث حفظ میراث علمی نحوه استفاده از گیاهان دارویی و معطر میشود. این دانش منحصر به فرد و ارزشمند بهصورت سنتی از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است، اما با مدرن شدن جوامع در حال فراموشی است. در همین راستا، این تحقیق با هدف شناسایی و معرفی گیاهان دارویی مورد استفاده ساکنان محلی، فرهنگها ...
بیشتر
سابقه و هدف: بررسی و ثبت دانش اتنوبوتانی گیاهان دارویی، باعث حفظ میراث علمی نحوه استفاده از گیاهان دارویی و معطر میشود. این دانش منحصر به فرد و ارزشمند بهصورت سنتی از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است، اما با مدرن شدن جوامع در حال فراموشی است. در همین راستا، این تحقیق با هدف شناسایی و معرفی گیاهان دارویی مورد استفاده ساکنان محلی، فرهنگها و روش های کاربرد و زمینه درمانی گیاهان مذکور در شهرستان پاسارگاد استان فارس انجام شد. در این شهرستان، استفاده از داروهای گیاهی بهویژه با وجود عشایر ایل باصری سنتی رایج است.مواد و روشها: برای شناخت از عوامل مؤثر بر تمایز و تفکیک منطقه از قبیل شرایط اکولوژیکی، فرهنگی، تاریخی و کاربری اراضی، ابتدا بازدید میدانی از منطقه پاسارگاد انجام شد. اطلاعات اتنوبوتانی با استفاده از پرسشنامه نیمهساختاریافته و مصاحبه با افراد مطلع انجام شده است. در مجموع 101 مطلع در مطالعه مشارکت داده شدند. پس از تقسیمبندی منطقه به دو بخش مرکزی (سعادشهر) و مادرسلیمان و استفاده از اطلاعات راهنماهای محلی، مناطق هدف برای نمونهبرداری نیز مشخص شدند. اطلاعات جمعیتشناختی افراد شامل سطح تحصیلات، جنسیت، گروه سنی و ثبت شده در نظر گرفته شد. هدف اصلی از این تحقیق، دستیابی به دانش بومی و کاربردهای سنتی برای شناسایی نمونههای دارویی است. در این راستا، اطلاعات از افراد بومی منطقه، عطارها و افراد آگاه در زمینه طب سنتی و گیاهان دارویی جمعآوری و مصاحبههای لازم انجام شد. برای بررسی کمّی اطلاعات اتنوبوتانیکی، دانش بومی گیاهان دارویی با استفاده از نرمافزار (Excel 2021) طبقهبندی شد. شاخصهای کمّی که در مطالعات اتنوبوتانی مورد استفاده قرار میگیرد، امکان انتخاب مهمترین گونههای گیاهان دارویی را برای انجام پژوهشهای دارویی فراهم مینماید. در همین راستا، تجزیهوتحلیل کمّی اطلاعات اتنوبوتانی دانش بومی گیاهان دارویی با استفاده از شاخصهایی شامل فراوانی نسبی نقل قولها (RFC)، ارزش استفاده (UV)، اهمیت فرهنگی (CI) و شاخص اجماع مطلعان (ICF) انجام شد.نتایج: گیاهان جمعآوری شده متعلق به 18 خانواده بودند که بیشترین فراوانی بهترتیب مربوط به خانوادههای Lamiaceae، Apiaceae، Asteraceae، Amaryllidaceae، Rosaseae، Fabaceae و Malvaceae بود. رایجترین شکل مصرف داروهای گیاهی بهصورت جوشانده (30%) و پس از آن دم کرده (30%) و پختن (15%) بود. بیشترین اندام دارویی مورد استفاده گیاهان در این منطقه، بهترتیب مربوط به برگ و گل با 44% و 21% بود. براساس یافتههای این مطالعه، بیشترین فراوانی نسبی نقل قول (RFC) را آویشن شیرازی، Stachys inflate و Prangos ferulacea به خود اختصاص دادند. گیاهان با بیشترین شاخص اهمیت فرهنگی در منطقه شامل گونههایی بودند که نشاندهنده اهمیت بالای آنها در فرهنگ استفاده از گیاهان دارویی در منطقه هستند. مردم محلی منطقه از دو گونه Zataria multiflora و Matricaria chamomilla استفاده میکردند. بیماریهای ثبت شده و کاربردهای سنتی از گیاهان دارویی براساس طبقهبندی بینالمللی مراقبتهای اولیه (ICPC-2) کلاسبندی شدند. شاخص ICF در 9 طبقه بیماری با استفاده از گزارش استفاده و تعداد گونه مورد استفاده برای هر طبقه بیماری محاسبه گردید. بدین صورت که 9 دسته بیماری شامل گوارشی (GAS-D)، تنفسی (RES-R)، عصبی (NER-N)، پوست و مو (DER-S)، عمومی و نامشخص (OTH-A)، اورولوژی و کلیه (URO-U)، غدد درون ریز/ متابولیک و تغذیه ((MET-T، بیماریهای زنان (GYN-X) و قلبی عروقی (CAR-K) تعیین شد. بیشترین میزان ICF مربوط به سه گروه بیماریهای گوارشی، تنفسی و عصبی با مقدار ICF (92/0) بود.نتیجهگیری: سطح بالای ICF بیماریهای گوارشی، به دلیل گزارش استفاده بالای گیاهان Zataria multiflora،Carum copticum، Stachys inflate، Prangos ferulaceae، Pistacia atlantica و Glycyrrhiza glabra برای اختلالات گوارشی است. رتبه دوم ICF بیماریهای تنفسی تحت تأثیر گزارش استفاده بالای گونههای گیاهی Zataria multiflora، Achillea eriophora، Althaea officinalis، Malva sylvestris، Salvia officinalis و Stachys lavandulifolia میباشد. همچنین گزارش استفاده بالای گونههای گیاهی Matricaria chamomilla، Salvia officinalis، Rosa damaescena و Ballota oucheri دلیل رتبه بالای بیماریهای عصبی در این منطقه است. این موضوع دلیلی بر استفاده گسترده از گیاهان دارویی این منطقه برای درمان این بیماریهاست که میتواند دلایل اکولوژیکی و جامعهشناختی داشته باشد.
صدیقه چورلی؛ سارا خراسانی نژاد
چکیده
امروزه کنترل زیستی عوامل بیماریزای گیاهی با هدف کاهش اثرات خطرناک آفتکشهای شیمیایی ازجمله تهدید سلامتی بشر، آلودگی محیطزیست، از بین بردن موجودات غیرهدف و پیدایش عوامل بیماریزای مقاوم یک اولویت میباشد. علف سالک (Ceratocephalus falcatus L.) گونهای از تیره آلاله، گیاه بسیار کوچک و کوتاه، یکساله، به ارتفاع 5-3 سانتیمتر، با ساقه کوتاه ...
بیشتر
امروزه کنترل زیستی عوامل بیماریزای گیاهی با هدف کاهش اثرات خطرناک آفتکشهای شیمیایی ازجمله تهدید سلامتی بشر، آلودگی محیطزیست، از بین بردن موجودات غیرهدف و پیدایش عوامل بیماریزای مقاوم یک اولویت میباشد. علف سالک (Ceratocephalus falcatus L.) گونهای از تیره آلاله، گیاه بسیار کوچک و کوتاه، یکساله، به ارتفاع 5-3 سانتیمتر، با ساقه کوتاه است. نمونههای گیاهی در سه تکرار بر پایه طرح کاملاً تصادفی در اردیبهشتماه 1394 از روستای بوژمهران (شهرستان نیشابور) با هدف ثبت خصوصیات مورفولوژیکی، بررسی خصوصیات فیتوشیمیایی شامل فنل کل، فلاونوئید کل و خاصیت آنتیاکسیدانی و اثر عصاره آبی، متانولی و استونی این گیاه روی قارچ Fusarium graminearum جمعآوری گردید. تعداد گل در هر بوته بهطور میانگین 5 عدد، تعداد برگ 19 عدد و طول اندام هوایی 3 سانتیمتر بدست آمد. میزان فنل کل 0.098 میلیگرم گالیکاسید در گرم وزن خشک نمونه، میزان فلاونوئید کل 0.302 میلیگرم کوئرستین در گرم وزن خشک نمونه و فعالیت آنتیاکسیدانی آن 70.61% مهار رادیکالهای آزاد تعیین شد. از نظر تأثیر عصارهها روی قارچ Fusarium graminearum، بیشترین رشد خطی میسلیوم را نمونه شاهد و کمترین را عصاره متانولی داشت. در نتیجه عصاره متانولی با غلظت ppm30، درصد بازدارندگی بیشتری روی رشد خطی میسلیوم قارچ مورد بررسی داشت که میتوان بیان کرد گیاه علف سالک نیز دارای خاصیت ضدقارچی بوده و از جایگاه خوبی در برنامههای مطالعاتی برخوردار میباشد.
غلامرضا ناصری؛ معصومه مازندرانی؛ محمدباقر رضایی
دوره 24، شماره 2 ، مرداد 1387، ، صفحه 126-134
چکیده
گیاه دارویی بابونه کبیر با نام علمی Tanacetum parthenium( L.) Schultz – Bip.یکی از مهمترینگونههایدارویی جنوب شرق استان گلستان است که اغلب در مناطق 800 تا 1250 متری حاشیه جادهها و رودخانهها، مناطق باز جنگلی، لابهلای صخرههای مناطق پرشیب و حتی داخل مزارع باز رویش دارد. در این تحقیق ضمن مطالعه برخی نیازهای اکولوژیکی و اتنوفارماکولوژیک این گیاه، ...
بیشتر
گیاه دارویی بابونه کبیر با نام علمی Tanacetum parthenium( L.) Schultz – Bip.یکی از مهمترینگونههایدارویی جنوب شرق استان گلستان است که اغلب در مناطق 800 تا 1250 متری حاشیه جادهها و رودخانهها، مناطق باز جنگلی، لابهلای صخرههای مناطق پرشیب و حتی داخل مزارع باز رویش دارد. در این تحقیق ضمن مطالعه برخی نیازهای اکولوژیکی و اتنوفارماکولوژیک این گیاه، مواد مؤثره آن نیز مورد مطالعه قرار گرفت. سرشاخههای گلدار گیاه در خرداد ماه 1385 از یکی از رویشگاه طبیعی واقع در ارتفاع 1100 متری کوهستان زیارت جمعآوری گردید و پس از خشک کردن در دمای محیط به روش تقطیر با آب اسانسگیری شد. بازده اسانس 66/0% در گلآذین و 12/0% در برگ بدست آمد. ترکیبهای تشکیلدهنده اسانس توسط دستگاه کروماتوگرافی گازی (GC) و دستگاه کروماتوگراف گازی متصل به طیفسنجی جرمی (GC/MS) مورد تجزیه قرار گرفت. بررسی و شناسایی کمی و کیفی ترکیبها با مطالعه طیفهای جرمی و محاسبه شاخصهای بازداری کواتس و سطح زیر پیک در کروماتوگرام GC صورت گرفت. از بیشترین ترکیبهای شناسایی شده در اسانس گلآذین، کامفور (3/53%)، آلفا-پینن (7/17%) و آلفا-بیزابولول اکسید بی (5/10%) و در برگها، کامفور (9/38%)، آلفا-پینن (4/8%)، ژرماکرن دی (3/6%) و گاما-ترپینن با 2/8% از مهمترین ترکیبهای موجود در اسانس بودند. ترکیبهای شناسایی شده در اسانس گل و برگهای گیاه، مصرف سنتی گیاه را توسط مردم بومی منطقه در تسکین درد و درمان التهابات مزمن مورد تأیید قرار میدهد.