محمود محمدی؛ محمد دینی؛ مجید توکلی
دوره 19، شماره 4 ، بهمن 1382، ، صفحه 367-387
چکیده
گز علفی که به نامهای مان کردی، مان بلوط ودر زبان کردی «گزو» و در گویش لری «گزوله» نامیده می شود، درواقع نوعی مان و یکی از محصولات فرعی و با ارزش جنگلهای بلوط غرب به ویژه زاگرس شمالی است، که به صورت شهدی غلیظ بر روی برگها وشاخههای جوان دوگونه بلوط به نامهای دارمازو (Quercus infectoria Oliv.)و بلوط لبنانی (Q.libani Oliv.) و زیر گونههای آنها ...
بیشتر
گز علفی که به نامهای مان کردی، مان بلوط ودر زبان کردی «گزو» و در گویش لری «گزوله» نامیده می شود، درواقع نوعی مان و یکی از محصولات فرعی و با ارزش جنگلهای بلوط غرب به ویژه زاگرس شمالی است، که به صورت شهدی غلیظ بر روی برگها وشاخههای جوان دوگونه بلوط به نامهای دارمازو (Quercus infectoria Oliv.)و بلوط لبنانی (Q.libani Oliv.) و زیر گونههای آنها بوجود آمده و مورد استحصال قرار میگیرد. این فرآورده در واقع ترشحات قندی موسوم به «عسلک» است که در نتیجة فعالیت دفعی پورهها و حشرات کامل دو گونه شته به نامهای( Thelaxes suberi Del;و Tuberculoides annulatus annulatus Hart.)در سطح برگ درختان بلوط به شکل قطرات شبنم مانندی در فاصلة زمانی محدود ظاهر شده، بعد در مجاورت هوا تقریباً سفت و متبلور می شود وبه صورت دانههای ریز شکر مانند در آمده ومورد بهرهبرداری قرار میگیرد. زمان تولید و بهرهبرداری از این محصول اواخر بهار ودر مواردی اوایل پاییز است که معمولاً با تغییر ناگهانی هوا وفعال شدن حشرات مولد صورت میپذیرد. مناطق پراکنش گیاه میزبان و همچنین حشرات مولد گز علفی مکانهای محدودی از استانهای آذربایجانغربی، کردستان، کرمانشاه و لرستان است که بر اساس مطالعات سالهای اخیر در سه استان آذربایجانغربی، کردستان ولرستان شتههای مولد در شرایط مناسب و خاص از نظر جمعیتی و تراکم طغیان نموده که قادر به تولید گزعلفی قابل بهرهبرداری هستند. این مادة قندی از اهمیت غذایی، دارویی و اقتصادی برخوردار می باشد
محمود محمدی؛ محمد دینی
دوره 17، شماره 1 ، بهمن 1381، ، صفحه 75-109
چکیده
کشور ایران بهدلیل برخورداری از تنوع آب و هوایی از پوشش گیاهی بسیار غنی و متنوعی بهرهمند میباشد، بهطوریکه برخی گونههای گیاهی خاص تنها در ایران میروید، درحالیکه در سایر مناطق دنیا کمتر نظیر آنرا میتوان مشاهده نمود.
شیرابههای قندی یا مانها یکی از اقلام مختلف محصولات فرعی گیاهان مرتعی و جنگلها به شمار میروند که در بعضی ...
بیشتر
کشور ایران بهدلیل برخورداری از تنوع آب و هوایی از پوشش گیاهی بسیار غنی و متنوعی بهرهمند میباشد، بهطوریکه برخی گونههای گیاهی خاص تنها در ایران میروید، درحالیکه در سایر مناطق دنیا کمتر نظیر آنرا میتوان مشاهده نمود.
شیرابههای قندی یا مانها یکی از اقلام مختلف محصولات فرعی گیاهان مرتعی و جنگلها به شمار میروند که در بعضی از نقاط کشور روی گیاهان ویژهای تولید و مورد بهرهبرداری قرار میگیرند. این مواد، ترشحات شیرینمزه و چسبندهای هستند که بر اثر فعالیت تغذیهای برخی حشرات بر روی اندامهای جوان بعضی گیاهان یا واکنش گیاه در برابر بعضی عوامل مکانیکی و یا حرارت محیط به بیرون از بافتها در پارهای از مناطق ایران تراوش میشوند. بهعبارت دیگر مانها معمولاً در اثر دو عامل، یکی گیاه بهعنوان میزبان و حشره بهعنوان مهمان بوجود میآیند. مانهایی که تاکنون بر روی گیاهان جنگلی و مرتعی ایران تولید و شناسایی شدهاند شامل گزانگبین، شیرخشت، بیدخشت، شکرتیغال، گز علفی، گز شهداد و ترنجبین میباشند که علاوه بر خواص دارویی به نوعی در مصارف غذایی نیز مورد استفاده قرار میگیرند.
بهدلیل ناشناخته بودن عوامل مولد مانها، گیاهان تولید کننده، پراکنش گیاهان میزبان، حشرات مولد و همچنین نحوة تولید، زمان و نحوه بهرهبرداری و نیز نقش عوامل مختلف اکولوژیکی و بیولوژیکی در تولید و تکثیر حشرات مولد مان، طرح ملی «بررسی منابع تولید کننده و نحوة تولید شیرابههای قندی (مانها) در ایران» از سال 1372 تا پایان 1378با همکاری تعدادی از محققان و کارشناسان تحقیقاتی در ستاد مؤسسه و استانهای تهران، اصفهان، خراسان، لرستان، فارس و کرمان اجرا و در این مدت ضمن جمعآوری و شناسایی عوامل تولید کننده مانها در ایران اقداماتی در زمینه بیولوژی حشرات، نحوة تولید و بهرهبرداری از آنها انجام شد که خلاصهای از نتایج بدست آمده در این مقاله ارائه میشود.
بهدلیل خدادادی بودن این منابع و عدم سرمایهگذاری اولیه برای ایجاد آنها توسط انسان و دسترسی آسان و ارزان برای بهرهبرداری، متأسفانه طی سالهای متمادی گذشته تاکنون روند تولید و نگهداری آنها سیر نزولی را نشان میدهد، بهگونهای که برخی از حشرات مولدمان در آستانه نابودی کامل و حذف از چرخه طبیعت قرار گرفتهاند و بایستی هر چه زودتر اقدامی جدی و ضربتی برای حمایت و حفاظت از این ذخاتر ژنتیکی ارزشمند بعمل آید.
محمد دینی؛ پرویز باباخانلو؛ محمود محمدی؛ مصطفی گلی پور
دوره 12، شماره 1 ، خرداد 1381، ، صفحه 67-85
چکیده
شکر تیغال یکی از مانهای مشهور ایران می باشد که از زمانهای گذشته تا امروز به عنوان یک داروی سنتی مورد مصرف قرار گرفته است. این ماده شیرینمزه توسط لارو حشرهای بر روی گیاهی ارخانواده کاسنی3، به نام اکینوپس4 ایجاد میگردد.
جهت تعیین نام گونههای موجود در استان و حشره عامل در قالب یکی از زیر طرحهای طرح ملی بررسی منابع تولید کننده ...
بیشتر
شکر تیغال یکی از مانهای مشهور ایران می باشد که از زمانهای گذشته تا امروز به عنوان یک داروی سنتی مورد مصرف قرار گرفته است. این ماده شیرینمزه توسط لارو حشرهای بر روی گیاهی ارخانواده کاسنی3، به نام اکینوپس4 ایجاد میگردد.
جهت تعیین نام گونههای موجود در استان و حشره عامل در قالب یکی از زیر طرحهای طرح ملی بررسی منابع تولید کننده و عوامل تولید شیرابههای قندی (مانها) اجرا شد و طی دو مرحله کتابخانهای و صحرایی مطالعه صورت گرفت.
ابتدا ضمن مراجعه به منابع مختلف، اطلاعات در مورد گیاه بهدست آمد. از نقشه پوشش گیاهی در استان استفاده شد و با شروع فصل رویش بازدیدهای منظم از گیاه اکینوپس در نقاط مختلف استان در ارتفاعات و اقالیم مختلف انجام گردید. با مشاهده حشره عامل روی نمونه گیاه نسبت به جمع آوری گیاه و حشره جهت شناسایی اقدام گردید.
بر طبق بررسی انجام شده مشخص شد که به روی سه گونه از گیاه اکینوپس به نامهای E. cephalotes Dc. Echinops orientalis Trautv و E. robustus Bunge حشره فعالیت میکند: گونههای مذکور در جنوب، شرق و غرب استان پراکنش دارند و علاوه بر آنها دو گونه دیگر به نامهای E. ritrodes Bunge و E. leiopolyceras Bornm نیز وجود دارند که بر روی آنها اثری از فعالیت حشره مشاهده نشد. این گونهها منشعب و در ارتفاعات استان پراکنش دارند.
نام حشره عامل تولید شکر تیغال لارینوس ملیفیکوس از راسته سخت بالپوشان و خانواده سرخرطومی میباشد. حدود ارتفاعی پراکنش گیاه اکینوپس در استان تهران 2700-1000 متر و حدود ارتفاعی فعالیت حشره تا 2000 مشاهده شد.
تولید شکرتیغال در استان تهران قابل توجه نمیباشد و جمعآوری آن مقرون بهصرفه نیست.
محمد دینی؛ پرویز باباخانلو؛ محمود محمدی؛ مصطفی گلی پور
چکیده
از زمانهای گذشته تا امروز شیرخشت بعنوان یک داروی سنتی مورد مصرف قرار گرفته است. این ماده شیرین مزه از نظر ترکیب شیمیایی جزو مان ها محسوب می شود. طبق بررسی انجام شده مشخص شد که دو گونه گیاه شیرخشت به نامهای 1-Cotoneaster nummularius Fisch & Mey (Rosaceae) 2- Cotoneaster nummularioides Pojark در استان تهران وجود دارند که مان تولید می نمایند. در اوایل ...
بیشتر
از زمانهای گذشته تا امروز شیرخشت بعنوان یک داروی سنتی مورد مصرف قرار گرفته است. این ماده شیرین مزه از نظر ترکیب شیمیایی جزو مان ها محسوب می شود. طبق بررسی انجام شده مشخص شد که دو گونه گیاه شیرخشت به نامهای 1-Cotoneaster nummularius Fisch & Mey (Rosaceae) 2- Cotoneaster nummularioides Pojark در استان تهران وجود دارند که مان تولید می نمایند. در اوایل مردادماه روی اندامهای هوایی گونه های مذکور شیرابه ظاهر می گردد، در پی نتایج سالهای اجرای طرح مشخص گردید که لارو نوعی حشره پوستخوار از خانواده سخت بالپوشان (سوسکها) عامل ایجاد تخریب در قسمت کامبیوم چوب گیاه می باشد. این آفت شبیه آفت پوستخوار درختان میوه هسته دار عمل می کند و برای اولین بار از محل اجرای طرح جمع آوری و توسط موسسه تحقیقات آفات و بیماریهای گیاهی به نام Scolytus rugulosus Mull. (Col., Scolytida, Scolytinae) شناسایی گردید. خروج ترشحات تابع شرایط اقلیمی بوده بطوریکه در یک محدوده زمانی ظاهر و پس از مدت کوتاهی از بین می رود. شیرابه قندی مترشحه از گیاه مورد توجه حشرات می باشد و در نتیجه بارندگی نیز شسته شده، از بین می رود. با بررسی آمار هواشناسی منطقه در اوایل مرداد اختلاف درجه حرارت حداکثر مطلق و حداقل مطلق به بیش از بیست درجه می رسد و در این ایام از محلهای آفت زده روی درختچه ترشحات خارج می گردد.شاخه های افت زده پس از چند سال از بین می روند و کاملا خشک می گردند و تا این مرحله هر ساله از محلهای آفت زده ترشحات خارج می شود. درختچه شیرخشت دارای چندین ساقه هوایی و قدرت جست زنی داشته لذا گیاه بطور کامل خشک نمی شود. در ادامه بررسی جهت یافتن منابع دیگر تولید مان، مشخص گردید که علیرغم وجود گیاه کاروان کش در استان تهران لیکن این گیاه تولید مان نمی کند، همچنین نوعی زبان گنجشک که در بعضی از کشورها تولید مان می نماید در ایران بصورت بومی وجود نداشته از گیاهان وارداتی است که کاشته شده است لذا تولید مان شیرخشت توسط این گیاه در ایران نیز منتفی است.